Tumeona hivyo ‘Kristo’ ni jina la Agano la Kale. Hebu sasa tuangalie swali hili: je, Yesu wa Nazareti ambaye ‘Kristo’ alitabiriwa katika Agano la Kale?
Kutoka kwa Ukoo wa Daudi
Zaburi ya 132 katika Agano la Kale, iliyoandikwa miaka 1000 kabla ya Yesu kuishi, ilikuwa na unabii maalum. Ilisema:
10 Kwa ajili ya Daudi, mtumishi wako, Usiurudishe nyuma uso wa masihi
Zaburi 132:10-17
11 Bwana amemwapia Daudi neno la kweli, Hatarudi nyuma akalihalifu, Baadhi ya wazao wa mwili wako Nitawaweka katika kiti chako cha enzi…
13 Kwa kuwa Bwana ameichagua Sayuni…
17 Hapo nitamchipushia Daudi pembe, Na taa nimemtengenezea masihi wangu.
Unaweza kuona kwamba muda mrefu kabla ya Yesu, Zaburi ya Kiyahudi ilitabiri kwamba ya Mungu mpakwa mafuta (yaani ‘Kristo’) angetoka kwa Daudi. Hii ndiyo sababu injili zinaonyesha Yesu kuwa anatoka kwa Daudi – wanataka tuone kwamba Yesu anatimiza unabii huu.
Agano Jipya linaanza na haki hii kutoka mstari wake wa kwanza.
1 Kumbukumbu ya vizazi vya ukoo wa Yesu Kristo mwana wa Daudi na wa Abrahamu:
Mathayo 1:1
Je, kweli Yesu alikuwa wa ukoo wa Daudi?
Lakini tunajuaje kwamba hawakufanya tu kufanya juu ya nasaba ili kupata ‘utimilifu’? Walimwonea Yesu huruma na hivyo labda walitaka kutia chumvi ukweli.
Unapojaribu kujua ni nini hasa kilitokea, inasaidia kuwa na ushuhuda wa maadui mashahidi. Shahidi mwenye uhasama alikuwapo ili kuona ukweli lakini hakubaliani na imani ya jumla, na hivyo ana nia ya kukanusha ushuhuda ambao unaweza kuwa wa uwongo. Tuseme kulikuwa na ajali ya gari kati ya watu A na B. Wote wawili wanalaumiana kwa ajali hiyo – kwa hivyo ni mashahidi wenye uadui. Ikiwa mtu A anasema kwamba aliona mtu B akituma ujumbe mfupi kabla ya ajali, na mtu B anakubali hili, basi tunaweza kudhani kuwa sehemu hii ya mzozo ni kweli kwa kuwa mtu B hana chochote cha kupata kukubaliana na hatua hii.
Vivyo hivyo, kuwatazama mashahidi wa kihistoria wenye uadui kunaweza kutusaidia kujua nini kweli kilichotokea na Yesu. Msomi wa Agano Jipya Dk. FF Bruce alisoma marejeo ya Rabi wa Kiyahudi kwa Yesu katika Talmud na Mishnah. Aliona maelezo yafuatayo kuhusu Yesu:
Ulla akasema: Je, unaweza kuamini kwamba utetezi wowote ungetafutwa kwa bidii sana kwa ajili yake (yaani Yesu)? Alikuwa mdanganyifu na Mwingi wa rehema anasema: ‘Usimwache wala usimfiche’ [Kum 13:9] Ilikuwa tofauti na Yesu kwa kuwa karibu na ufalme” uk. 56
FF Bruce anatoa maoni haya kuhusu taarifa hiyo ya marabi:
Kielelezo ni kwamba walikuwa wakijaribu kutafuta utetezi kwa ajili yake (noti ya kuomba msamaha dhidi ya Wakristo imegunduliwa hapa). Kwa nini wajaribu kumtetea mmoja kwa uhalifu kama huo? Kwa sababu alikuwa ‘karibu na ufalme’ yaani wa Daudi. uk. 57
Kwa maneno mengine, marabi wa Kiyahudi wenye uadui hakuwa kupinga dai la waandikaji wa Injili kwamba Yesu alitoka kwa Daudi. Hawakukubali dai la Yesu kuwa ‘Kristo’ na walipinga madai ya Injili juu yake, lakini bado walikiri kwamba Yesu alikuwa katika ukoo wa kifalme wa Daudi. Kwa hiyo tunajua kwamba waandikaji wa Injili hawakutengeneza hilo tu ili kupata ‘utimilifu’. Hata mashahidi wenye uadui wanakubaliana juu ya jambo hili.
Je, alizaliwa na bikira?
Daima kuna uwezekano kwamba unabii huu ulitimizwa ‘kwa bahati’. Pia kulikuwa na wengine kutoka kwa familia ya Kifalme. Lakini kuzaliwa na bikira! Hakuna uwezekano kwamba hii inaweza kutokea ‘kwa bahati’. Ni ama: 1) kutokuelewana, 2) ulaghai, au 3) muujiza – hakuna chaguo jingine lililo wazi.
Kuzaliwa na bikira kulikuwa kumedokezwa hapo mwanzo na Adamu. Katika Agano Jipya, Luka na Mathayo wanasema wazi kwamba Mariamu alichukua mimba ya Yesu alipokuwa bikira. Mathayo pia alidai kwamba huu ulikuwa utimilifu wa unabii kutoka kwa Isaya (karibu 750 KK) uliosema:
14 Kwa hiyo Bwana mwenyewe atawapa ishara. Tazama, bikira atachukua mimba, atazaa mtoto mwanamume, naye atamwita jina lake Imanueli.(i.e. Mungu pamoja nasi‘)
Isaya 7:14 (na kunukuliwa katika Mathayo 1:23 kama utimizo)
Labda hii ilikuwa ni kutokuelewana tu. Kiebrania asili הָעַלְמָ֗ה (kitamkwa haalmah) ambayo inatafsiriwa ‘bikira’ pia inaweza kumaanisha ‘kijana’, yaani msichana ambaye hajaolewa. Labda hayo ndiyo yote ambayo Isaya alimaanisha kusema, zamani sana katika mwaka wa 750 KK. Lakini kwa hitaji la kidini kwa upande wa Mathayo na Luka la kumwabudu Yesu hawakuelewa Isaya kumaanisha ‘bikira’ wakati kwa kweli alimaanisha ‘mwanamke kijana’. Ongeza mimba ya bahati mbaya ya Mariamu kabla ya ndoa yake, ilikua na kuwa ‘utimilifu wa kimungu’ katika kuzaliwa kwa Yesu.
Watu wengi wamenipa maelezo kama haya, na mtu hawezi kukanusha hili kwa sababu haiwezekani kutoa uthibitisho kuhusu kama mtu ni bikira au la. Lakini maelezo si rahisi hivyo. The Septuagint ilikuwa tafsiri ya Kiyahudi ya Agano la Kale la Kiebrania kwa Kigiriki iliyofanywa mwaka wa 250 KK – miaka mia mbili hamsini kabla ya Yesu kuzaliwa. Marabi hao wa Kiyahudi walitafsirije Isaya 7:14 kutoka Kiebrania hadi Kigiriki? Je, waliitafsiri kama ‘mwanamke kijana’ au ‘bikira’? Ingawa watu wengi wanaonekana kujua kwamba neno la asili la Kiebrania הָעַלְמָה linaweza kumaanisha ‘mwanamke mdogo’ au ‘bikira’, hakuna anayeleta ushuhuda wa Septuagint ambayo inaifasiri kama παρθένος (inayotamkwa). parthenos), ambayo humaanisha ‘bikira’. Kwa maneno mengine, marabi wakuu wa Kiyahudi katika mwaka wa 250 KK walielewa unabii wa Isaya wa Kiebrania kumaanisha ‘bikira’, si ‘mwanamke kijana’ – zaidi ya miaka mia mbili kabla ya Yesu kuzaliwa. ‘Kuzaliwa na bikira’ hakukubuniwa na waandikaji wa Injili au na Wakristo wa mapema. Ilikuwa ni Wayahudi muda mrefu kabla ya Yesu kuja.
Kwa nini wasomi wakuu wa Kiyahudi katika mwaka wa 250 KK wangefanya tafsiri ya ajabu hivi kwamba a bikira alikuwa na mwana? Ikiwa unafikiri ni kwa sababu walikuwa washirikina na wasio na sayansi, hebu tufikirie tena. Watu wakati huo walikuwa wakulima. Walijua jinsi ufugaji ulivyofanya kazi. Mamia ya miaka kabla ya Septuagint Ibrahimu na Sara walijua kwamba baada ya umri fulani kulikuwa na kukoma hedhi na kisha kuzaa mtoto hakuwezekana. Hapana, wasomi wa 250 BC hawakujua kemia ya kisasa na fizikia, lakini walielewa jinsi wanyama na watu walivyozaliana. Wangejua kuwa haiwezekani kuwa na a bikira kuzaliwa. Lakini hawakurudi nyuma na kulitafsiri kama ‘mwanamke kijana’ katika Septuagint. Hapana, walisema kwa rangi nyeusi na nyeupe kwamba a bikira angekuwa na mwana.
Muktadha wa Mary
Sasa fikiria sehemu ya utimilifu wa hadithi hii. Ingawa haiwezi kuthibitishwa kuwa Mariamu alikuwa bikira, alikuwa katika hali ya kushangaza tu na hatua fupi sana ya maisha ambapo inaweza kubaki swali wazi. Huu ulikuwa wakati wa familia kubwa. Familia zilizo na watoto kumi zilikuwa za kawaida. Kwa kuzingatia hilo, kuna nafasi gani kwamba Yesu angekuwa mtoto mkubwa zaidi? Kwa sababu kama alikuwa na kaka au dada mkubwa basi tungejua kwa hakika kwamba Mariamu hakuwa bikira. Katika siku zetu wakati familia zina watoto 2 hivi ni nafasi 50-50, lakini wakati huo ilikuwa karibu na 1 kati ya nafasi 10. Nafasi ilikuwa 9 kati ya 10 kwamba utimilifu wa bikira ungetupiliwa mbali na ukweli rahisi kwamba Yesu alikuwa na kaka mkubwa – lakini (kinyume na uwezekano) hakuwa.
Sasa fikiria kuhusu muda wa ajabu wa kuchumbiwa kwa Mariamu kwenye hili. Ikiwa angekuwa ameolewa hata kwa siku chache, ‘utimilifu’ wa bikira ungeweza kufutwa tena. Kwa upande mwingine, ikiwa bado hajachumbiwa na kugundulika kuwa ni mjamzito asingekuwa na mchumba wa kumlea. Katika utamaduni huo, kama mwanamke mjamzito lakini mseja ingebidi abaki peke yake – ikiwa angeruhusiwa kuishi.
Ni ‘matukio’ haya ya ajabu na yasiyowezekana ambayo hufanya kuzaliwa kwa bikira kusiwezekane kupinga hiyo inanigusa. Sadfa hizi hazitarajiwi, lakini badala yake zinaonyesha hali ya uwiano na wakati kana kwamba Akili ilikuwa inapanga matukio ili kuonyesha mpango na dhamira.
Ikiwa Mariamu angeolewa kabla ya Yesu kuzaliwa au ikiwa Yesu alikuwa na ndugu na dada wakubwa zaidi, basi bila shaka mashahidi Wayahudi wenye uadui wangeonyesha jambo hilo. Badala yake inaonekana kwamba, kwa mara nyingine tena, wanakubaliana na waandishi wa injili juu ya jambo hili. FF Bruce anabainisha hili anapoeleza jinsi Yesu anatajwa katika maandishi ya marabi:
Yesu anatajwa katika fasihi ya marabi kama Yesu ben Pantera au Ben Pandira. Hii inaweza kumaanisha ‘mwana wa panther’. Ufafanuzi unaowezekana zaidi ni kwamba ni upotovu wa parthenos, neno la Kigiriki la ‘bikira’ na liliibuka kutoka kwa marejeleo ya Kikristo kwake kama mwana wa bikira (uk57-58).
Leo, kama wakati wa Yesu, kuna uadui kwa Yesu na madai ya injili. Kisha, kama sasa, kulikuwa na upinzani mkubwa kwake. Lakini tofauti ni kwamba huko nyuma pia kulikuwa na mashahidi, na kama mashahidi wenye uadui hawakukanusha baadhi ya mambo ya msingi ambayo wangeweza kukanusha kwa hakika, ikiwa mambo haya yangetungwa au yalikuwa na makosa.