Wakati mwingine huwa nawauliza watu, “Je, jina la mwisho la Yesu ni nani?” Kwa kawaida hujibu, “Nadhani jina lake la mwisho ni ‘Kristo’, lakini sina uhakika.”
Kisha huwa nawauliza, “Basi ikiwa ni hivyo, je, Yusufu Kristo na Maria Kristo walimpeleka mtoto Yesu Kristo sokoni alipokuwa mdogo?”
Wanaposikia hivyo, ndipo wanapotambua kuwa ‘Kristo’ si jina la mwisho la Yesu. Basi, ‘Kristo’ ni nini hasa? Linatoka wapi? Linamaanisha nini? Hilo ndilo tutakalotafakari katika makala hii.
Katika safari hii pia tutaona jina la ‘Mwana wa Mungu’ lilitoka wapi na lina maana gani.
Tafsiri dhidi ya Unukuzi
Kwanza, tunahitaji kuelewa mambo ya msingi kuhusu tafsiri. Watafsiri wakati mwingine huchagua kutafsiri kwa sauti inayofanana badala ya maana, hasa linapokuja suala la majina au vyeo. Hili linajulikana kama kutafsiri kwa matamshi (transliteration).
Katika Biblia, watafsiri walilazimika kuamua kama maneno yake (hasa majina na vyeo) yangekuwa bora zaidi katika lugha inayotafsiriwa kwa kutumia maana au kwa kutumia sauti inayofanana. Hakuna sheria maalum kuhusu hilo.
Septuajinti ni Nini?
Biblia ilitafsiriwa kwa mara ya kwanza mwaka 250 KK wakati Agano la Kale la Kiebrania lilipotafsiriwa kwa Kigiriki. Tafsiri hii ni Septuagint (au LXX) na bado inatumika hadi leo. Kwa kuwa Agano Jipya liliandikwa miaka 300 baadaye kwa Kigiriki, waandishi wake walinukuu Septuagint ya Kigiriki badala ya Agano la Kale la Kiebrania.
Tafsiri na Unukuzi katika Septuajinti
Kielelezo kilicho hapa chini kinaonyesha jinsi hilo linavyoathiri Biblia za kisasa,
Agano la Kale liliandikwa awali kwa Kiebrania hii inawakilishwa kama roboduara #1.
Kisha, karibu mwaka 250 KK, marabi wa Kiyahudi walilitafsiri Agano la Kale kutoka Kiebrania kwenda Kigiriki, na hii inaonyeshwa na mshale kutoka #1 hadi #2.
Tafsiri hii ya Kigiriki inajulikana kama Septuajinti (LXX).
Kwa hiyo, kuanzia wakati huo, Agano la Kale lilipatikana katika lugha mbili:
- Kiebrania (asilia),
- na Kigiriki (kwa matumizi ya ulimwengu mpana wa wakati huo).
Wakati Agano Jipya liliandikwa, liliandikwa moja kwa moja kwa Kigiriki kwa hivyo lilianza katika roboduara #2.
Hii ilikuwa lugha ya kawaida ya kibiashara, elimu, na utawala katika ulimwengu wa Roma na Ugiriki wa kale.
Hivyo basi, takriban miaka 2000 iliyopita, Agano la Kale na Jipya vyote vilipatikana kwa Kigiriki, lugha ya ulimwengu mzima kwa wakati huo.
Katika nusu ya chini ya mchoro huu (roboduara #3), tunapata lugha za kisasa kama Kiingereza, Kiswahili, Kifaransa, n.k.
- Kwa kawaida, Agano la Kale hutafsiriwa kutoka kwa Kiebrania asilia (#1 → #3),
- na Agano Jipya hutafsiriwa kutoka kwa Kigiriki (#2 → #3).
Asili ya ‘Kristo’
Sasa tunafuata mlolongo huu huu, lakini tukizingatia neno ‘Kristo’ linaloonekana katika Agano Jipya la Kiingereza.
Neno la asili la Kiebrania katika Agano la Kale ni mashiyach, ambalo kamusi ya Kiebrania hulitafsiri kama “aliyetiwa mafuta” au “aliyewekwa wakfu.”
Katika tamaduni za Kiebrania, wafalme walipakwa mafuta kwa sherehe kabla ya kuchukua mamlaka, kwa hiyo waliitwa wapakwa mafuta yaani, mashiyach.
Lakini Agano la Kale halikusimulia tu kuhusu wafalme wa kawaida, pia lilitabiri kuja kwa Mashiyach wa kipekee mtu maalum aliyewekwa wakfu na Mungu kwa kusudi la juu kabisa.
Wakati Agano la Kale lilipotafsiriwa kwa Kigiriki (Septuajinti) mwaka 250 KK, watafsiri wake walichagua neno la Kigiriki lenye maana sawa
Χριστός (Christos),
linalotokana na kitenzi cha Kigiriki chrio, ambacho huchanganywa na maana ya “kupaka mafuta kwa sherehe.”
Kwa hivyo:
Christos = tafsiri ya maana ya mashiyach, si tafsiri ya sauti.
Hapo ndipo waandishi wa Agano Jipya walipochukua neno Christos na kulitumia kumtambulisha Yesu — wakisema:
Yesu ndiye Mashiyach (Masihi) aliyetabiriwa tangu zamani.
Katika Biblia ya Kiingereza:
- Neno mashiyach hutafsiriwa mara nyingi kama “The Anointed One” (Mpakwa Mafuta),
- na wakati mwingine kama “Messiah” (Masihi).
- Katika Agano Jipya, Christos hutafsiriwa kama “Christ” (Kristo).
Kwa hiyo:
Kristo = Masihi = Mpakwa Mafuta,
na ni cheo maalum kilichotabiriwa katika Agano la Kale.
Leo hii, kwa sababu hatuoni neno “Kristo” moja kwa moja kwenye Agano la Kale la Kiswahili au Kiingereza, uhusiano kati ya Agano Jipya na Agano la Kale unaweza kuonekana kama si wa moja kwa moja.
Lakini kupitia uchambuzi huu wa lugha na tafsiri, tunaweza kuona wazi kwamba:
Yesu anapoitwa Kristo, anatajwa kuwa ndiye Masihi aliyetabiriwa zamani — Mpakwa Mafuta wa Mungu.
Kristo inayotarajiwa katika Karne ya 1
Ifuatayo ni mwitikio wa Mfalme Herode wakati Mamajusi kutoka Mashariki walipokuja kumtafuta ‘mfalme wa Wayahudi’, sehemu inayojulikana sana ya hadithi ya Krismasi. Angalia, ‘yule’ anamtangulia Kristo, ingawa hairejelei hasa kuhusu Yesu.
3 Mfalme Herode alipopata habari hizi alifadhaika sana na watu wote wa Yerusalemu wakawa na hali ya wasiwasi. 4 Herode akaitisha mkutano wa makuhani wakuu na waandishi, akawataka wamweleze mahali ambapo Kristo angezaliwa.
Mathayo 2:3-4
Wazo la ‘Kristo’ lilikuwa linajulikana sana kati ya Herode na washauri wake wa kidini – hata kabla ya Yesu kuzaliwa – na linatumika hapa bila kurejelea Yesu haswa. Hii ni kwa sababu ‘Kristo’ linatokana na Agano la Kale la Kigiriki, ambalo lilisomwa sana na Wayahudi wa karne ya 1. ‘Kristo’ lilikuwa (na bado ni) jina, sio jina. Ilikuwepo mamia ya miaka kabla ya Ukristo.
Unabii wa Agano la Kale wa ‘Kristo’
Kwa hakika, ‘Kristo’ ni jina la kinabii ambalo tayari lipo katika Zaburi, lililoandikwa na Daudi mwaka wa 1000 KK – muda mrefu kabla ya kuzaliwa kwa Yesu.
2 Wafalme wa dunia wanajipanga, Na wakuu wanafanya shauri pamoja, Juu ya Bwana, Na juu ya masihi wake.
4 Yeye aketiye mbinguni anacheka, Bwana anawafanyia dhihaka.
6 Nami nimemweka mfalme wangu Juu ya Sayuni, mlima wangu mtakatifu.
ZABURI 2:2, 4, 6-7
7 Nitaihubiri amri; Bwana aliniambia, Ndiwe mwanangu, Mimi leo nimekuzaa.
Zaburi ya 2 katika Septuagint ingesomwa kwa njia ifuatayo (ninaiweka kwa tafsiri iliyotafsiriwa. Christos ili uweze ‘kuona’ jina la Kristo kama vile msomaji wa Septuagint angeweza)
Wafalme wa dunia wanasimama dhidi ya BWANA na kumpinga Kristo wake … Yeye aliyeketishwa mbinguni anacheka; Bwana huwadhihaki… akisema …, (Zaburi 2)
Sasa unaweza ‘kumwona’ Kristo katika kifungu hiki kama vile msomaji wa karne ya 1 angeona. Lakini Zaburi zinaendelea na marejeo zaidi kwa huyu Kristo ajaye. Niliweka kifungu cha kawaida kando kwa kando na kilichotafsiriwa chenye ‘Kristo’ ndani yake ili uweze kukiona.
| Zaburi 132- Kutoka kwa Kiebrania | Zaburi 132 – Kutoka kwa Septuagint |
| Ee Bwana,…10 Kwa ajili ya Daudi mtumishi wako, usikatae neno lako mpakwa mafuta.11 Mwenyezi-Mungu aliapa kwa Daudi kiapo cha hakika ambacho hatakibatilisha: “Mmoja wa uzao wako nitamweka kwenye kiti chako cha enzi—…17 “Hapa nitamchikizia Daudi pembe na kuniwekea taa mpakwa mafuta. “ | Ee Bwana,…10 Kwa ajili ya Daudi mtumishi wako, usikatae neno lako Mkristo.11 Mwenyezi-Mungu aliapa kwa Daudi kiapo cha hakika ambacho hatakibatilisha: “Mmoja wa uzao wako nitamweka kwenye kiti chako cha enzi—…17 “Hapa nitamchikizia Daudi pembe na kuniwekea taa Mkristo. “ |
Zaburi 132 inazungumza katika wakati ujao (“…I mapenzi mfanyie Daudi pembe…”) kama vifungu vingi katika Agano la Kale. Sio kwamba Agano Jipya linanyakua mawazo fulani kutoka kwa Agano la Kale na ‘kuwafanya’ yamfae Yesu. Wayahudi daima wamekuwa wakingojea Masihi wao (au Kristo). Ukweli kwamba wanangoja au wanatazamia ujio wa Masihi una kila kitu cha kufanya na unabii unaoonekana katika Agano la Kale.
Unabii wa Agano la Kale: Umebainishwa kama mfumo wa ufunguo wa kufuli
Kwamba Agano la Kale hutabiri hasa siku zijazo huifanya kuwa fasihi isiyo ya kawaida. Ni kama kufuli ya mlango. Kufuli ina umbo fulani ili tu ‘ufunguo’ maalum unaolingana na kufuli uweze kuufungua. Vivyo hivyo Agano la Kale ni kama kufuli. Tuliona baadhi ya haya kwenye machapisho Sadaka ya Ibrahimu, Mwanzo wa Adamu, na Pasaka ya Musa. Zaburi ya 132 huongeza takwa la kwamba ‘Kristo’ angetoka katika ukoo wa Daudi. Hapa kuna swali linalofaa kujiuliza: Je, Yesu ndiye ‘ufunguo’ unaolingana ambao unafungua unabii?