Biblia ni kitabu cha ajabu. Inadai kuwa imevuviwa na Mungu na kurekodi kwa usahihi historia. Nilikuwa na shaka juu ya usahihi wa kihistoria wa sura za mwanzo za kitabu cha kwanza cha Biblia – Mwanzo. Hili lilikuwa ni simulizi la Adamu na Hawa, paradiso, tunda lililokatazwa, mjaribu, likifuatiwa na simulizi la Nuhu kunusurika gharika ya dunia nzima. Mimi, kama watu wengi leo, nilifikiri kwamba hadithi hizi zilikuwa mafumbo ya kishairi.
Nilipokuwa nikitafiti swali hili, nilipata uvumbuzi wa kuvutia ambao ulinifanya nifikirie upya imani yangu. Ugunduzi mmoja uliwekwa katika maandishi ya Kichina. Ili kuona hili unahitaji kujua historia fulani kuhusu Wachina.
Uandishi wa Kichina
Wachina walioandikwa waliibuka tangu mwanzo wa ustaarabu wa Wachina, yapata miaka 4200 iliyopita, yapata miaka 700 kabla ya Musa kuandika kitabu cha Mwanzo (1500 KK). Sisi sote tunatambua calligraphy ya Kichina tunapoiona. Kitu ambacho wengi wetu hatukijui ni kwamba itikadi au ‘maneno’ ya Kichina yanaundwa kutokana na picha rahisi zinazoitwa wenye itikadi kali . Ni sawa na jinsi Kiingereza kinavyochukua maneno rahisi (kama ‘fire’ na ‘lori’) na kuyachanganya katika maneno changamano (‘firetruck’). Calligraphy ya Kichina imebadilika kidogo sana katika maelfu ya miaka. Tunajua hili kutokana na maandishi ambayo yanapatikana kwenye vyombo vya kale vya udongo na mifupa. Ni katika karne ya 20 tu kwa utawala wa chama cha kikomunisti cha China ambapo maandishi yamerahisishwa.
Uandishi wa Kichina
Kwa mfano, fikiria ideogram ya Kichina kwa neno dhahania ‘kwanza’. Inaonyeshwa hapa.
‘Kwanza’ ni mchanganyiko wa radicals rahisi kama inavyoonyeshwa. Unaweza kuona jinsi radicals hizi zote zinapatikana pamoja katika ‘kwanza’. Maana ya kila moja ya radicals pia imeonyeshwa. Maana yake ni kwamba karibu miaka 4200 iliyopita, wakati waandishi wa kwanza wa Kichina walipokuwa wakiunda maandishi ya Kichina walijiunga na radicals yenye maana ya ‘hai’+’vumbi’+’man’ => ‘kwanza’. Lakini kwa nini? Kuna uhusiano gani wa asili kati ya ‘vumbi’ na ‘kwanza’? Hakuna. Lakini ona uumbaji wa mtu wa kwanza katika Mwanzo.
17 walakini matunda ya mti wa ujuzi wa mema na mabaya usile, kwa maana siku utakapokula matunda ya mti huo utakufa hakika.
Mwanzo 2:17
Mtu wa kwanza (Adamu) alifanywa kuwa hai kutokana na udongo. Lakini Wachina wa kale walipata wapi uhusiano huo miaka 700 kabla ya Musa kuandika Mwanzo?
Ongea na Unda kwa Kichina
Fikiria kuhusu hili:
Vikali vya ‘vumbi’ + ‘pumzi ya kinywa’ + ‘hai’ vimeunganishwa ili kufanya itikadi ‘kuzungumza’. Lakini basi ‘kuzungumza’ yenyewe imeunganishwa na ‘kutembea’ kuunda ‘kuunda’.
Lakini kuna uhusiano gani wa asili kati ya ‘vumbi’, ‘pumzi ya kinywa’, ‘hai’, ‘kutembea’ na ‘kuumba’ ambayo ingesababisha Wachina wa kale kufanya uhusiano huu? Lakini hii pia ina mfanano wa kushangaza na Mwanzo 2:17 hapo juu.
Shetani wa Kichina na Mjaribu
Kufanana huku kunaendelea. Angalia jinsi ‘shetani’ anavyoundwa kutokana na “mtu anayetembea kwa siri bustanini”. Je, kuna uhusiano gani wa asili kati ya bustani na mashetani? Hawana kabisa.
Bado Wachina wa kale walijenga juu ya hili kwa kuchanganya ‘shetani’ na ‘miti miwili’ kwa ‘mjaribu’!
Kwa hiyo ‘shetani’ chini ya kifuniko cha ‘miti miwili’ ndiye ‘mjaribu’. Ikiwa ningefanya muunganisho wa asili kwa majaribu ningeweza kuonyesha mwanamke mtanashati kwenye baa, au dhambi inayojaribu. Lakini kwa nini miti miwili? Je, ‘bustani’ na ‘miti’ ina uhusiano gani na ‘mashetani’ na ‘wajaribu’? Linganisha sasa na simulizi la Mwanzo:
8 Bwana Mungu akapanda bustani upande wa mashariki… 9 Bwana Mungu akachipusha katika ardhi kila mti unaotamanika kwa macho na kufaa kwa kuliwa; na mti wa uzima katikati ya bustani, na mti wa ujuzi wa mema na mabaya.
Mwanzo 2:8-9
Basi nyoka alikuwa mwerevu kuliko wanyama wote wa mwitu aliowafanya Bwana Mungu. Akamwambia mwanamke, Ati! Hivi ndivyo alivyosema Mungu…
Mwanzo 3:1
‘Kutamani’ au ‘kutamani’ kunaunganishwa tena na ‘mwanamke’ na ‘miti miwili’. Kwa nini usihusishe ‘tamaa’ katika maana ya ngono na ‘mwanamke’? Hiyo itakuwa uhusiano wa asili. Lakini Wachina hawakufanya hivyo.
Simulizi la Mwanzo linaonyesha uhusiano kati ya ‘kutamani’, ‘miti miwili’ na ‘mwanamke’.
6 Mwanamke alipoona ya kuwa ule mti wafaa kwa chakula, wapendeza macho, nao ni mti wa kutamanika kwa maarifa, basi alitwaa katika matunda yake akala, akampa na mumewe, naye akala.
Mwanzo 3:6
Mashua Kubwa
Fikiria ulinganifu mwingine wenye kutokeza. Ideogram ya Kichina ya ‘boti kubwa’ imeonyeshwa hapa chini na radicals zinazounda hii pia zimeonyeshwa:
Ni ‘watu’ ‘wanane’ kwenye ‘chombo’. Ikiwa ningewakilisha mashua kubwa kwa nini nisiwe na watu 3000 kwenye chombo. Kwa nini nane? Inashangaza, katika maelezo ya Mwanzo ya gharika kuna watu wanane katika Safina ya Nuhu (Nuhu, wanawe watatu na wake zao wanne).
Mwanzo kama Historia
Uwiano kati ya Mwanzo wa mwanzo na uandishi wa Kichina ni wa ajabu. Mtu anaweza kufikiria hata Wachina walisoma kitabu cha Mwanzo na kukopa kutoka kwayo, lakini asili ya lugha yao ni miaka 700 kabla ya Musa. Je, ni bahati mbaya? Lakini kwa nini ‘sadfa nyingi’? Kwa nini hakuna uwiano kama huo na Wachina kwa hadithi za Mwanzo za Ibrahimu, Isaka na Yakobo?
Lakini tuseme kitabu cha Mwanzo kinarekodi matukio halisi ya kihistoria. Kisha Wachina – kama kabila na kikundi cha lugha – walianzia Babeli (Mwanzo 11) kama lugha zingine zote za zamani / rangi. Simulizi la Babeli linasimulia jinsi watoto wa Nuhu walivyovuruga lugha zao na Mungu ili wasiweze kuelewana. Hii ilisababisha kuhama kwao kutoka Mesopotamia, na ilizuia ndoa kati ya watu ndani ya lugha yao. Wachina walikuwa mmoja wa watu hawa waliotawanyika kutoka Babeli. Wakati huo masimulizi ya Uumbaji wa Mwanzo/Mafuriko yalikuwa historia yao ya hivi majuzi. Kwa hivyo walipoanzisha uandishi wa dhana dhahania kama vile ‘tamani’, ‘mjaribu’ n.k. walichukua kutoka kwa akaunti ambazo zilieleweka vyema katika historia yao. Vile vile kwa ukuzaji wa nomino – kama ‘mashua kubwa’ wangeweza kuchukua kutoka kwa akaunti za ajabu ambazo walikumbuka.
Hivyo masimulizi ya Uumbaji na Gharika yaliingizwa katika lugha yao tangu mwanzo wa ustaarabu wao. Kadiri karne zilivyopita walisahau sababu ya asili, kama inavyotokea mara nyingi. Ikiwa ndivyo hivyo, basi simulizi la Mwanzo liliandika matukio halisi ya kihistoria, si mafumbo ya kishairi tu.
Sadaka za Mpaka wa Kichina
Wachina pia walikuwa na mojawapo ya desturi za sherehe za muda mrefu zaidi ambazo zimewahi kufanywa duniani. Tangu mwanzo wa ustaarabu wa Wachina (karibu 2200 KK), mfalme wa China wakati wa majira ya baridi kali daima alitoa dhabihu ya fahali kwa Shang-Ti (‘Mfalme wa Mbinguni’, yaani Mungu). Sherehe hii iliendelea kupitia nasaba zote za Uchina. Kwa kweli ilisimamishwa tu mnamo 1911 wakati jenerali Sun Yat-sen alipopindua nasaba ya Qing. Sadaka hii ya fahali ilitolewa kila mwaka katika ‘Hekalu la Mbinguni’, ambalo sasa ni kivutio cha watalii huko Beijing. Kwa hiyo kwa zaidi ya miaka 4000 fahali alitolewa dhabihu kila mwaka na mfalme wa China kwa Mfalme wa Mbinguni Kwa nini? Zamani sana, Confucius (551-479 KK) aliuliza swali hili hili. Alisema:
“Yeye anayeelewa sherehe za dhabihu kwa Mbingu na Dunia … atapata serikali ya ufalme kuwa rahisi kama kutazama kwenye kiganja chake!”
Kile Confucius alisema ni kwamba yeyote ambaye angeweza kufungua fumbo hilo la dhabihu angekuwa na hekima ya kutosha kutawala ufalme. Kwa hiyo kati ya 2200 KK wakati Sadaka ya Mpaka ilipoanza, hadi wakati wa Confucius (500 KK) maana ya dhabihu ilikuwa imepotea kwa Wachina – ingawa waliendelea na dhabihu ya kila mwaka miaka 2400 hadi 1911 BK.
Labda, ikiwa maana ya maandishi yao hayangepotea Confucius angeweza kupata jibu kwa swali lake. Fikiria itikadi kali zinazotumiwa kuunda neno la ‘haki’.
Uadilifu ni mchanganyiko wa ‘kondoo’ juu ya ‘mimi’. Na ‘mimi’ ni mchanganyiko wa ‘mkono’ na ‘lance’ au ‘dagger’. Inatoa wazo kwamba mkono wangu utachinja mwana-kondoo na kusababisha haki . Sadaka au kifo cha mwana-kondoo badala yangu hunipa haki.
Dhabihu za Kale katika Biblia
Mwanzo ina dhabihu nyingi za wanyama muda mrefu kabla ya Musa kuanza mfumo wa dhabihu wa Kiyahudi. Kwa mfano, Abeli (mwana wa Adamu) na Nuhu wanatoa dhabihu (Mwanzo 4:4 & 8:20). Inaonekana kwamba watu wa mapema zaidi walielewa kwamba dhabihu za wanyama zilikuwa ishara za kifo kibadala ambacho kilihitajiwa kwa ajili ya uadilifu. Mojawapo ya majina ya Yesu yalikuwa ‘mwana-kondoo wa Mungu’ (Yohana 1:29). Kifo chake kilikuwa dhabihu ya kweli inayotoa haki . Dhabihu zote za wanyama – ikiwa ni pamoja na dhabihu za kale za Mpaka wa Kichina – zilikuwa picha tu za dhabihu yake. Hivi ndivyo dhabihu ya Ibrahimu ya Isaka ilivyoelekeza, pamoja na dhabihu ya Pasaka ya Musa. Wachina wa kale walionekana kuwa walianza na ufahamu huo muda mrefu kabla ya Abraham au Musa kuishi, ingawa walikuwa wameusahau kufikia siku za Confucius.
Haki ya Mungu imefunuliwa
Hii ina maana kwamba dhabihu na kifo cha Yesu kwa ajili ya haki kilieleweka tangu mwanzo wa historia ya mwanadamu. Maisha, kifo na ufufuko wa Yesu ulikuwa ni mpango wa Kimungu ulioimarishwa kwa ishara ili watu waweze kuujua tangu mwanzo wa nyakati.
Hii inakwenda kinyume na silika zetu. Tunafikiri kwamba uadilifu unategemea rehema ya Mungu au juu ya sifa zetu. Kwa maneno mengine, wengi wanadhani hakuna malipo yanayohitajika kwa ajili ya dhambi kwa kuwa Mungu ni mwenye rehema pekee na si Mtakatifu. Wengine wanafikiri kwamba malipo fulani yanahitajika, lakini tunaweza kufanya malipo hayo kwa mambo mazuri tunayofanya. Kwa hivyo tunajaribu kuwa wazuri au wa kidini na tunatumai yote yatafanikiwa. Hii inatofautishwa na Injili isemayo:
21 Lakini sasa, njia ya Mungu ya kuwahesabia watu haki pasipo sheria, njia ambayo sheria na manabii huishuhudia, imekwisha dhihirishwa. 22 Haki hii itokayo kwa Mungu hupatikana kwa kumwaminiYesu Kristo. Mungu huwatendea hivi watu wote wamwa minio Kristo pasipo kubagua,
Warumi 3:21-22
Labda watu wa zamani walikuwa wanajua kitu ambacho tuko katika hatari ya kusahau.
Bibliografia
- Ugunduzi wa Mwanzo . CH Kang na Ethel Nelson. 1979
- Mwanzo na Fumbo la Confucius Havingeweza Kutatua . Ethel Nelson na Richard Broadberry. 1994