Wayahudi husherehekea sikukuu kadhaa zinazotokana na matukio ya kipekee kwa historia yao. Moja ya sherehe zao zinazojulikana zaidi ni Pasaka. Wayahudi husherehekea sikukuu hii kwa ukumbusho wa kukombolewa kwao kutoka utumwani Misri yapata miaka 3500 iliyopita. Imerekodiwa ndani Kutoka, Pasaka ilifikia upeo wa Mapigo Kumi juu ya Farao na Misri. Kwa ajili ya Pasaka, Musa aliagiza kila familia ya Waisraeli wachinje mwana-kondoo na kupaka damu yake kwenye viunzi vya milango ya nyumba yao. Kifo basi kupita juu nyumba yao. Lakini nyumba zisizo na damu kwenye fremu za mlango zingeona mwana mkubwa akifa.
Pasaka ya kwanza ilitokea siku hususa katika kalenda ya Kiyahudi – Nisani 14. Mungu, kupitia Musa, aliwaagiza Wayahudi waadhimishe sikukuu hiyo kila mwaka mnamo Nisani 14. Sasa, wakiwa sehemu ya utamaduni wao, Wayahudi wanaendelea kuadhimisha Sikukuu ya Kupitwa kila Nisani 14. Kwa kuwa kalenda ya kale ya Kiyahudi ni lunisolar, Nisani 14 huzunguka katika kalenda ya kisasa, inayotukia wakati fulani katika Machi – Aprili.
Yesu kwenye Pasaka
Tumekuwa tukiangalia Yesu kupitia lenzi yake ya Kiyahudi, na wanapitia kila siku ya Wiki yake ya Mateso. Siku ya 6 ya juma hilo, Ijumaa, ilikuwa Nisani 14 – Pasaka ya Kiyahudi. Tathmini kidogo kabla ya kuangazia matukio ya Ijumaa hiyo.
Wakati Yesu aliingia Yerusalemu siku ya Jumapili, Siku ya 1 ya juma hilo, alisimama juu ya Mlima Moria, ambapo miaka 2000 mapema Ibrahimu alikuwa ametabiri kwamba kuna dhabihu kuu ‘itatolewa’ (wakati ujao) itatolewa. Kisha baada ya kuingia kwake Yesu alisema:
31 Wakati wa Mungu kutamka hukumu juu ya ulimwengu umetimia, huu ni wakati ambao shetani, mtawala wa dunia hii, atapinduliwa.
Yohana 12:31
‘Ulimwengu’ ungezunguka kwenye pambano lililo karibu kutokea kwenye Mlima huo, kati yake na Shetani, ‘mkuu wa ulimwengu huu’, ambaye aliingia Yuda siku ya 5 ili kumpiga Kristo.
Mlo wa Mwisho
Ijumaa, Siku ya 6 ya juma la Mateso ilianza na Yesu kushiriki karamu yake ya mwisho na wanafunzi wake. Tunadhani hii ilikuwa Alhamisi jioni. Lakini kwa kuwa siku ya Kiyahudi ilianza machweo ya jua, Ijumaa yao ilianza siku ambayo tungefikiria kuwa Alhamisi jioni. Hapa kuna sehemu ya hotuba ya Yesu kwenye mlo huo.
27 Kisha akachukua kikombe, akashukuru, akawapa akisema, “Kunyweni nyote katika kikombe hiki. 28 Hii ni damu yangu ya agano ambayo inamwagika kwa ajili ya wengi ili wasame hewe dhambi.
Mathayo 26:27-28
Kisha akaeleza kwa njia ya mfano na kufundisha jinsi ya kupendana na alizungumza kuhusu upendo mkuu wa Mungu kwetu. Haya yote yamerekodiwa hapa kutoka kwa Injili. Baadaye, aliwaombea wafuasi wake wote (soma hapa).
Katika bustani ya Gethsemane
Kisha, alianza mkesha wake wa usiku kucha katika bustani ya Gethsemane, nje kidogo ya Yerusalemu.
Heinrich Hofmann, PD-US-imekwisha muda wake, kupitia Wikimedia Commons
36 Kisha Yesu akaenda nao mpaka kwenye bustani iitwayo Gethsemane. Akawaambia, “Kaeni hapa, mimi ninakwenda mbele zaidi kuomba.” 37 Akamchukua Petro, pamoja na wale wana wawili wa Zebedayo, akaanza kufadhaika na kuhuzunika. 38 Kisha Yesu akawaambia, “Moyo wangu umejaa majonzi karibu ya kufa. Kaeni hapa mkeshe pamoja nami.”
Mathayo 26:36-38
39 Akaenda mbele kidogo, akaanguka kifudifudi akaomba, “Baba yangu, kama inawezekana, niondolee kikombe hiki cha mateso, lakini si kama nipendavyo bali kama upendavyo wewe.”
40 Akarudi kwa wanafunzi wake, akawakuta wamelala. Akamwul iza Petro, “Hamkuweza kukesha nami hata kwa saa moja? 41 Kesheni muombe, msije mkaingia katika majaribu. Kwa maana roho i radhi lakini mwili ni dhaifu.”
42 Akaenda tena mara ya pili, akaomba, “Baba yangu, kama haiwezekani kikombe hiki kion dolewe pasipo mimi kukinywea, mapenzi yako yafanyike.”
43 Ali porudi tena aliwakuta wamelala kwa maana macho yao yalikuwa mazito. 44 Kwa hiyo akawaacha akaenda tena mara ya tatu, akaomba vile vile.
45 Kisha akarudi kwa wale wanafunzi akawaambia, “Bado mme lala na kupumzika? Angalieni, saa imefika ambapo mimi Mwana wa Adamu sina budi kukabidhiwa mikononi mwa wenye dhambi. 46 Amkeni, twendeni! Yule anayenisaliti atafika sasa hivi!”
Mathayo 26: 39-46
Wanafunzi hawakuweza kukaa macho na mkesha ulikuwa umeanza tu! Kisha Injili inaeleza jinsi Yuda alivyomsaliti.
Kukamatwa katika bustani
2 Yuda, ambaye alimsaliti Yesu, pia alipafahamu mahali hapo kwani Yesu alikuwa akikutana na wanafunzi wake hapo mara kwa mara. 3 Kwa hiyo Yuda akaja kwenye bustani hiyo akiongoza kikundi cha askari wa Kirumi na walinzi wa Hekalu kutoka kwa makuhani wakuu na Mafarisayo wakiwa na taa na silaha.
4 Yesu alijua yata kayompata, kwa hiyo akawasogelea akawauliza, “Mnamtafuta nani?”
5 Wao wakamjibu, “Yesu wa Nazareti.”
Yesu akawaambia, “Ni mimi.” Yuda ambaye alimsaliti alikuwa amesimama na wale askari. 6 Yesu alipowaambia, ‘Ni mimi,’ walirudi nyuma wakaanguka chini!
7 Akawauliza tena, “Mnamtafuta nani?”
Nao wakajibu, “Yesu wa Nazareti .”
8 Yesu akawaambia, “Nimekwisha waeleza kuwa ni mimi; kwa hiyo kama mnanitafuta mimi waachilieni hawa wengine waende.” 9 Alisema haya ili lile neno alilosema lipate kutimia, ‘Kati ya wale ulionipa sikupoteza hata mmoja.’
10 Ndipo Simoni Petro akachomoa upanga aliokuwa amechukua akamkata sikio la kulia mtumishi wa kuhani mkuu. Jina la mtumishi huyo lilikuwa Malko.
11 Yesu akamwambia Petro, “Rudisha upanga wako kwenye ala. Je, nisinywe kikombe cha mateso alichonipa Baba?”
12 Kwa hiyo mkuu wa kikosi na askari wake pamoja na wale walinzi wa Hekalu waliot umwa na viongozi wa Wayahudi, wakamkamata Yesu wakamfunga mikono. 13 Kisha wakampeleka kwanza kwa Anasi mkwewe Kayafa ambaye ali kuwa ndiye kuhani mkuu mwaka ule.
Yohana 18:2-13
Yesu alikuwa ameenda kwenye bustani kuomba. Huko, Yuda alileta askari ili wamkamate. Ikiwa tunatishiwa kukamatwa, tunaweza kujaribu kupigana, kukimbia au kujificha. Lakini Yesu hakufanya lolote kati ya hayo. Alikiri kuwa ndiye mtu waliyekuwa wakimtafuta. Kukiri kwake kwa wazi (“Mimi ndiye”) kulishtua askari hivyo wanafunzi wake wakatoroka. Yesu alikubali kukamatwa na wakamchukua kwenda kuhojiwa.
Mahojiano ya Kwanza
Injili inaandika jinsi walivyomhoji:
19 Kuhani mkuu akamwuliza Yesu maswali kuhusu wanafunzi wake na mafundisho yake.
20 Yesu akamjibu, “Nimekuwa nikizungumza wazi wazi mbele ya watu wote. Nimefundisha katika masinagogi na Hekaluni ambapo Wayahudi wote hukusanyika. Sijasema jambo lo lote kwa siri. 21 Mbona unaniuliza mimi maswali? Waulize walionisiki liza nimewaambia nini. Wao wanajua niliyosema.”
22 Mmoja wa wale walinzi akampiga Yesu kofi, kisha akasema, “Unathubutuje kumjibu kuhani mkuu hivyo?”
23 Yesu akamjibu, “Kama nimesema jambo baya waeleze watu wote hapa ubaya niliosema. Lakini kama nimesema yaliyo kweli, mbona umenipiga?” 24 Ndipo Anasi akampeleka Yesu kwa kuhani mkuu Kayafa, akiwa bado amefungwa.
Yohana 18:19-24
Kwa hiyo wakampeleka Yesu kwa kuhani mkuu ili ahojiwe mara ya pili.
Mahojiano ya Pili
Huko walimhoji mbele ya viongozi wote. Injili pia iliandika mahojiano haya ya pili:
53 Kisha wakampeleka Yesu nyumbani kwa kuhani mkuu ambapo makuhani wakuu, wazee, na walimu wa sheria walikuwa wamekuta nika. 54 Petro aliwafuata kwa mbali, akaingia barazani kwa kuhani mkuu, akaketi pamoja na walinzi akiota moto. 55 Makuhani wakuu na wajumbe wote wa Baraza walijaribu kutafuta ushahidi wa kumshtaki Yesu ili wapate kumwua, lakini hawakupata. 56 Wengi walitoa ushahidi wa uongo, lakini ushahidi wao haukupatana.
57 Ndipo watu fulani wakasimama wakatoa ushahidi wa uongo wakisema, 58 “Sisi tulimsikia akisema, ‘Mimi nitabomoa Hekalu hili lililojengwa na wanadamu, na katika siku tatu nitajenga lin gine ambalo halikujengwa na wanadamu.’ ” 59 Lakini hata hawa, ushahidi wao ulipingana.
60 Kuhani Mkuu akasimama mbele ya Baraza akamwuliza Yesu, “Huwezi kujibu mashtaka haya ambayo watu hawa wameleta juu yako?” 61 Lakini Yesu alikaa kimya; hakusema neno lo lote. Kuhani Mkuu akamwuliza, “Wewe ndiye Kristo, Mwana wa Mungu Mtu kufu?” 62 Yesu akajibu, “Mimi ndiye, na mtaniona mimi Mwana wa Adamu nimeketi upande wa kulia wa Mungu Mwenyezi, na nikija na mawingu ya mbinguni.”
63 Kuhani Mkuu akararua mavazi yake, akasema, “Tuna haja gani tena ya mashahidi? 64 Ninyi wote mmemsikia akikufuru! Mna toa hukumu gani?” Wote wakamhukumu kwamba ana hatia na auawe.
65 Kisha baadhi ya watu wakaanza kumtemea mate; wakamfunga kitambaa usoni wakampiga na kumwambia, “Toa unabii, utuambie nani amekupiga!” Maaskari wakampokea kwa mapigo.
Marko 14:53-65
Yesu anajiita ‘Mwana wa Adamu’ katika mazungumzo haya. Hiki ni jina lililojaa maana ya kinabii, ambayo tunachunguza hapa.
Hata hivyo, viongozi wa Wayahudi walimhukumu Yesu kifo. Lakini kwa kuwa Warumi waliwatawala, ni gavana Mroma pekee ndiye angeweza kuidhinisha auawe. Kwa hiyo wakampeleka Yesu kwa Gavana Mroma Pontio Pilato.
Yesu alihojiwa na Gavana wa Kirumi
11 Yesu akapelekwa mbele ya gavana naye akamwuliza, “Wewe ndiye mfalme wa Wayahudi?”
Yesu akajibu, “Hayo umetamka wewe.”
12 Lakini makuhani wakuu na wazee walipomshtaki kwa mambo mengi hakujibu neno. 13 Ndipo Pilato akamwuliza, “Husikii mambo hayo yote wanayokushtaki nayo?” 14 Lakini Yesu hakujibu neno hata kwa shtaka moja. Gavana akashangaa sana.
15 Kila wakati wa sikukuu, gavana alikuwa na desturi ya kum fungua mfungwa mmoja atakayechaguliwa na watu. 16 Wakati huo alikuwapo mfungwa mmoja mwenye kujulikana sana, aliyeitwa Baraba. 17 Basi watu walipokusanyika, Pilato akawauliza, “Mnataka niwa fungulie nani; Baraba au Yesu aitwaye Kristo?” 18 Kwa sababu alijua kuwa Yesu aliletwa kwake kwa ajili ya wivu wa viongozi wa Wayahudi.
19 Alipokuwa ameketi kwenye kiti cha hukumu, mke wake alimpelekea ujumbe, “Usijihusishe katika kesi ya huyu mtu asiye na hatia. Leo nimehangaika sana katika ndoto kwa ajili yake.”
20 Basi makuhani na wazee wakawashawishi umati wa watu kwamba waombe Baraba afunguliwe na Yesu auawe.
21 Gavana akawau liza tena , “Ni yupi mnataka niwafungulie?”
Wakajibu, “Bar aba!”
22 “Sasa nifanye nini na huyu Yesu aitwaye Kristo?”
Wakajibu wote , “Asulubiwe!”
23 Akasema, “Kwa nini? Amefanya kosa gani?”
Lakini wao wakazidi kupiga kelele, “Asulubiwe.”
24 Pilato alipoona kwamba hakuna zaidi ambalo angeweza kufa nya na kwamba ghasia ilikuwa ikianza, akachukua maji, akanawa mikono mbele yao, akasema, “Sina hatia na damu ya mtu huyu. Jambo hili ni juu yenu.”
25 Watu wote wakajibu, “Damu yake na iwe juu yetu na juu ya watoto wetu!”
26 Basi akawafungulia Baraba, na baada ya kuamuru Yesu apigwe viboko, akamtoa asulubiwe.
Matayo 27:11-26
Kusulubishwa, Kifo na Kuzikwa kwa Yesu
Kisha Injili inaandika maelezo ya kusulubiwa kwa Yesu.
27 Kisha askari wa gavana wakampeleka Yesu kwenye makao makuu ya gavana wakakusanya kikosi cha askari, wakamzunguka Yesu. 28 Wakamvua nguo zake, wakamvika kanzu ya rangi nyekundu. 29 Wakasokota taji ya miiba wakamvika kichwani. Wakamwekea fimbo mkono wake wa kulia, wakapiga magoti mbele zake wakamdhihaki wakisema, “Uishi maisha marefu, mfalme wa Wayahudi!” 30 Wakamtemea mate, wakachukua ile fimbo wakampiga nayo kich wani. 31 Baada ya kumdhihaki, walimvua ile kanzu, wakamvika tena nguo zake. Kisha wakampeleka kumsulubisha.
Mathayo 27:27-31
Kusulubishwa kwa Yesu
21 Walipokuwa wakienda kumsulubisha, njiani walikutana na mtu mmoja aitwaye Simoni, raia wa Kirene. Yeye alikuwa baba yao Aleksanda na Rufas. Alikuwa anakuja mjini kutoka shamba. Wakamla zimisha abebe msalaba wa Yesu. 22 Kisha wakampeleka Yesu mpaka mahali palipoitwa Golgota, -yaani Mahali pa Fuvu la Kichwa. 23 Wakampa divai iliyochanganywa na manemane, lakini akaikataa. 24 Basi wakamsulubisha, wakagawana nguo zake kwa kuzipigia kura kuamua kila mtu achukue nini.
Baada ya Peter Paul Rubens , FAL, kupitia Wikimedia Commons
25 Ilikuwa yapata saa tatu asubuhi walipomsulubisha. 26 Tangazo la mashtaka yake liliandikwa maneno haya: “MFALME WA WAYAHUDI.”
27 Majambazi wawili walisulubiwa pamoja naye, mmoja upande wake wa kulia na mwingine upande wa kushoto. [ 28 Na kwa njia hii yale Maandiko yasemayo, “Alihesabiwa pamoja na wenye hatia,” yalitimia.] 29 Watu waliokuwa wakipita, walimtukana na kutikisa vichwa vyao kwa mzaha wakasema, “Si ulikuwa ukisema kwamba unaweza kulivunja Hekalu na kulijenga kwa siku tatu? 30 Shuka msalabani basi, ujiokoe mwenyewe!” 31 Hali kadhalika makuhani wakuu na walimu wa sheria walimdhihaki wakisema, “Ali waokoa wengine lakini anashindwa kujiokoa mwenyewe. 32 Kristo mfalme wa Wayahudi ashuke basi msalabani ili tupate kuona na kuamini!” Na wale waliosulubiwa pamoja naye pia walimtukana.
Kifo cha Yesu
33 Ilipofika saa sita, giza lilikumba nchi nzima kwa muda wa saa tatu. 34 Ilipofika saa tisa, Yesu akalia kwa sauti kuu “Eloi, Eloi lama Sabaktani?” Yaani, “Mungu wangu, Mungu wangu, mbona umeniacha?”
35 Baadhi ya watu waliokuwa wanasimama karibu waliposikia maneno hayo, walisema, “Mnamsikia? Anamwita
36 Mtu mmoja akaenda mbio, akachovya sponji kwenye divai na siki, akaiweka kwenye ufito akamwinulia Yesu ili anywe huku akisema, “Hebu tuone kama Eliya atakuja kumshusha kutoka msala bani!”
37 Yesu akatoa sauti kuu, akakata roho.
38 Pazia la hekalu likapasuka vipande viwili kuanzia juu hadi chini. 39 Yule askari aliyekuwa amesimama mbele ya msalaba alipoona jinsi alivyokata roho, akasema, “Hakika mtu huyu alikuwa Mwana wa Mungu!”
Marko 15: 21-39
‘Kutobolewa’ ubavuni mwake
Injili ya Yohana inarekodi maelezo ya kuvutia ya kusulubiwa. Inasema:
31 Kwa kuwa ilikuwa siku ya Maandalizi ya Pasaka Wayahudi hawakutaka miili yao ibaki msalabani siku ya sabato. Hii ingekuwa sabato ya pekee kwa kuwa iliangukia wakati wa Pasaka. Wakamwomba Pilato aamuru miguu ya wale waliosulubiwa ivunjwe ili wafe upesi waondolewe msalabani. 32 Kwa hiyo askari wakaenda wakavunja miguu ya mtu wa kwanza aliyesulubiwa na Yesu na wa pili pia. 34 Ila askari mmoja akamchoma mkuki ubavuni, na mara pakatoka damu na maji. 35 Mambo haya yamehakikishwa na mtu aliyeyaona, na ushahidi wake ni wa kuaminika. Yeye anajua ya kuwa aliyosema ni kweli, naye ametoa ushuhuda huu ili nanyi mpate kuamini.
Yohana 19:31-35
Yohana aliwaona askari wa Kirumi wakichoma ubavu wa Yesu kwa mkuki. Damu na maji vilitoka vikiwa vimetenganishwa, kuashiria kwamba alikufa kwa kushindwa kwa moyo.
Kuzikwa kwa Yesu
Injili inarekodi tukio la mwisho siku hiyo – kuzikwa kwake.
57 Ilipofika jioni, alifika tajiri mmoja kutoka Arimathea aitwaye Yusufu, ambaye pia alikuwa mwanafunzi wa Yesu. 58 Akaenda kwa Pilato akaomba mwili wa Yesu. Pilato akaamuru apewe. 59-60 Yusufu alichukua mwili wa Yesu akauweka katika sanda safi akauzika katika kaburi lake jipya ambalo lilikuwa limechongwa kwenye mwamba. Kisha akaviringisha jiwe kubwa akafu nika mlango wa kaburi, akaondoka. 61 Mariamu Magdalena na yule Mariamu mwingine walikuwa wamekaa mbele ya kaburi.
Mathayo 27:57-61
Siku ya 6 – Ijumaa Kuu
Kila siku katika kalenda ya Kiyahudi ilianza wakati wa machweo ya jua. Kwa hiyo Siku ya 6 ilianza na Yesu kushiriki karamu yake ya mwisho na wanafunzi wake. Kufikia mwisho wa siku hiyo, alikuwa amekamatwa, kushtakiwa mara nyingi usiku kucha, kusulubiwa, kuchomwa kwa mkuki, na kuzikwa. Maumivu, huzuni, fedheha na kifo viliadhimishwa siku hii na hivyo watu wanaikumbuka katika kutafakari kwa dhati. Lakini siku hii inaitwa ‘Ijumaa Njema’. Lakini siku ya usaliti, mateso na kifo inawezaje kuitwa ‘nzuri’? Tunapata dokezo katika Zaburi 22, iliyoandikwa miaka 1000 kabla ya Yesu.
Kwa nini Ijumaa Kuu na si ‘Ijumaa Mbaya’?
Kunywa kwa Yesu ‘kikombe’ alichopewa na Baba yake kuliokoa ulimwengu. Ilianguka Nisani 14, sawa na Siku ya Pasaka, wakati wana-kondoo waliotolewa dhabihu waliwaokoa watu kutoka kwa kifo miaka 1500 kabla. Ni siku ileile ambayo Wayahudi walikumbuka kukombolewa kwao kutoka kwa kifo. Muda wa kusulubiwa kwa Yesu uliratibiwa hadi Pasaka ya Wayahudi. Hii ndiyo sababu Pasaka hutokea karibu sana na Ijumaa Kuu, na tofauti iliyofafanuliwa katika tanbihi hapa chini[I]
Ishara kwenye Mlima Moria wakati wa Pasaka
Mahali pa kusulubishwa kwake, palikuwa kwenye Mlima Moria nje kidogo ya malango ya Yerusalemu. Hapa ndipo mahali ambapo miaka 2000 kabla, mwana-kondoo alikuwa badala ya Isaka wakati Ibrahimu alipomtoa kwa Mungu. Kusulubishwa kwa Yesu kunaratibu kwa uwazi kwa tarehe kwa wana-kondoo wa Pasaka waliotolewa dhabihu na kwa eneo kwa mwana-kondoo aliyetolewa dhabihu kwa ajili ya Isaka. Hii ni ishara kwamba kusulubishwa kwa Yesu kunaunda kitovu cha mpango wa Mungu. Sio imani isiyo na akili kuamini hili, lakini inaruhusu ukweli huu wa kihistoria kusema umuhimu wao. Chati ya Ijumaa, Siku ya 6 ya Wiki ya Mateso inaonyesha uratibu huu kwa karne nyingi.
Hesabu za watu huhitimisha kwa vifo vyao, lakini sio Yesu. Iliyofuata ilikuja Sabato – Siku ya 7.
[I] Yesu alisulubishwa kwenye Pasaka, Nisani 14 ya kalenda ya Kiyahudi ya Lunisolar. Lakini kalenda ya kawaida inayotumiwa kimataifa ni kalenda ya Gregorian yenye siku 365.24 kwa mwaka. Kwa hivyo katika 3rd Karne ya WK, viongozi wa kanisa walibuni njia nyingine ya kukokotoa Ijumaa Kuu na Pasaka kwa kalenda hii. Jumapili ya Pasaka iliwekwa kuwa Jumapili ya kwanza baada ya mwezi kamili wa kwanza kufuatia ikwinoksi ya Machi 21. Kwa kuwa miezi ya Kiyahudi ni mwandamo, Nisani 14 itatua sikuzote kwenye mwezi kamili. Kwa njia iliyorekebishwa ya kukokotoa tarehe ya Pasaka, sikukuu za Pasaka na Pasaka huwa zinakaribiana. Lakini kwa ujumla wao si siku moja.