Tumeona hivyo ‘Kristo’ ni jina la Agano la Kale. Hebu sasa tuangalie swali hili: Je, Yesu wa Nazareti ndiye huyo ‘Kristo’ aliyebashiriwa katika Agano la Kale?
Kutoka kwa Ukoo wa Daudi
Zaburi 132 katika Agano la Kale, iliandikwa takriban miaka 1000 kabla ya Yesu kuishi, na ina unabii mahususi. Inasema:
10 Kwa ajili ya mtumishi wako Daudi,
usimkatae mpakwa mafuta wako.
11 Bwana alimwapia Daudi kiapo,
kiapo cha kweli ambacho hatakitangua:
“Mmoja wa wazao wako
nitamweka juu ya kiti chako cha enzi…
13 Kwa kuwa Bwana ameichagua Sayuni…
17 “Hapa nitamchipushia Daudi pembe,
nitamtayarishia taa kwa ajili ya mpakwa mafuta wangu.”(Zaburi 132:10–17)
Muda mrefu kabla ya kuja kwa Yesu, Zaburi zilitabiri kwamba mpakwa mafuta wa Mungu (yaani ‘Kristo’) atatoka katika ukoo wa Daudi. Hii ndiyo sababu injili zinaonesha kuwa Yesu anatokana na nasaba ya Daudi. Zinataka tuone kwamba Yesu ametimiza unabii huu.
Agano Jipya linaanza na jambo hili moja kwa moja katika mstari wake wa kwanza:
“Hii ndiyo orodha ya ukoo wa Yesu Kristo, mwana wa Daudi, mwana wa Ibrahimu:”
— Mathayo 1:1
Je, kweli Yesu alikuwa wa ukoo wa Daudi?
Lakini tunajuaje kama wanafunzi wa Yesu hawakutunga ukoo wake ili kuonyesha tu kwamba unabii umetimia?
Inawezekana waliompenda sana Yesu walihisi kuvutiwa na hamu ya kupamba au kuongeza ukweli kidogo kuhusu maisha yake.
Katika kutafuta ukweli wa kihistoria, inasaidia sana kuwa na ushuhuda kutoka kwa watu waliokuwa wapinzani wa imani ya Kikristo.
Mashahidi wa aina hii walishuhudia matukio hayo, lakini hawakukubaliana na kile kilichofundishwa na wafuasi wa Yesu.
Kwa hiyo, wangekuwa na sababu ya kupinga au kusahihisha jambo lolote lililobuniwa.
Fikiria mfano wa ajali ya gari kati ya mtu A na B. Wote wawili wanalaumu wenzao, kwa hiyo ni mashahidi wa upande pinzani.Mtu A anasema alimwona B akituma ujumbe kwenye simu muda mfupi kabla ya ajali, na mtu B anakiri hilo.
Kwa kuwa B hana sababu ya kujiharibia kwa kukiri jambo lisilo kweli, basi tunaweza kuamini kuwa sehemu hiyo ya ushahidi ni ya kweli.
Vivyo hivyo, tukiangalia kumbukumbu za kihistoria kutoka kwa wale waliokuwa wapinzani wa Yesu, tunaweza kupata ushahidi wa upande wa pili unaosaidia kuthibitisha kile kilichotokea.
Mwanazuoni wa Agano Jipya, Dkt. F.F. Bruce, alichunguza maandiko ya Marabi wa Kiyahudi yaliyomo kwenye Talmudi na Mishnah, na akaandika maoni haya kuhusu Yesu:
Ulla akasema: Je, unaweza kuamini kwamba utetezi wowote ungetafutwa kwa bidii sana kwa ajili yake (yaani Yesu)? Alikuwa mdanganyifu na Mwingi wa rehema anasema: ‘Usimwache wala usimfiche’ [Kum 13:9] Ilikuwa tofauti na Yesu kwa kuwa karibu na ufalme” uk. 56
FF Bruce anatoa maoni haya kuhusu taarifa hiyo ya marabi:
Kielelezo ni kwamba walikuwa wakijaribu kutafuta utetezi kwa ajili yake (noti ya kuomba msamaha dhidi ya Wakristo imegunduliwa hapa). Kwa nini wajaribu kumtetea mmoja kwa uhalifu kama huo? Kwa sababu alikuwa ‘karibu na ufalme’ yaani wa Daudi. uk. 57
Kwa maneno mengine, hata marabi wa Kiyahudi waliompinga Yesu hawakupinga dai la waandishi wa Injili kwamba Yesu alitoka katika ukoo wa Daudi.
Ingawa hawakukubali kabisa madai ya Yesu kuwa ndiye ‘Kristo’, na walipinga sana ujumbe wa Injili kumhusu, walikiri kuwa Yesu alikuwa wa ukoo wa kifalme wa Daudi.
Kwa hiyo, tunaweza kusema kwa hakika kwamba waandishi wa Injili hawakubuni jambo hili ili kuonyesha tu kwamba unabii umetimia.
Hata mashahidi wa upande wa pili waliokuwa na uadui dhidi ya Yesu walikubaliana na ukweli huu.
Je, alizaliwa na bikira?
Uwezekano bado upo kwamba Yesu alitimiza unabii huu kwa ‘bahati tu’. Kulikuwepo pia na watu wengine waliotoka katika ukoo wa kifalme.
Lakini kuzaliwa na bikira? Hakuna uwezekano kwamba jambo hili lingeweza kutokea kwa ‘bahati tu’. Hili linaacha njia tatu tu za kueleza:
- Huenda lilikuwa kosa la kuelewa,
- Au ilikuwa udanganyifu,
- Au lilikuwa muujiza — hakuna chaguo lingine lililo wazi.
Kuzaliwa na bikira kulikuwa kumedokezwa hapo mwanzo na Adamu. Katika Agano Jipya, Luka na Mathayo wanasema wazi kwamba Mariamu alichukua mimba ya Yesu alipokuwa bikira. Mathayo pia alidai kwamba huu ulikuwa utimilifu wa unabii kutoka kwa Isaya (karibu 750 KK) uliosema:
14 Kwa hiyo Bwana mwenyewe atawapa ishara. Tazama, bikira atachukua mimba, atazaa mtoto mwanamume, naye atamwita jina lake Imanueli.(i.e. Mungu pamoja nasi‘)
Isaya 7:14 (na kunukuliwa katika Mathayo 1:23 kama utimizo)
Labda hili lilikuwa ni kutoelewana tu.
Neno la Kiebrania la asili הָעַלְמָה (haalmah), ambalo limetafsiriwa kama “bikira”, linaweza pia kumaanisha “msichana mchanga” yaani, mwanamke kijana asiyeolewa.
Inawezekana kwamba Isaya, wakati akiandika karibu mwaka 750 KK, alikuwa anazungumzia msichana mchanga tu, si bikira kwa maana ya kiroho au ya kimiujiza.
Baadaye, Mathayo na Luka, wakiwa na nia ya kidini ya kumtukuza Yesu, huenda walimwelewa vibaya Isaya na kufikiri kuwa alimaanisha “bikira” kwa maana halisi.
Ukiongeza na ukweli kwamba Mariamu alipata mimba kabla ya ndoa, basi hadithi hiyo inaweza kuonekana kama iligeuzwa kuwa “utimizaji wa kimungu” katika kuzaliwa kwa Yesu ingawa huenda haikukusudiwa hivyo mwanzoni.
Ushuhuda wa Septuajinti
Watu wengi wamejaribu kueleza suala hili kwa njia kama hiyo.
Na kwa kweli, huwezi kupinga hoja hiyo moja kwa moja, kwa sababu haiwezekani kuthibitisha kama mtu alikuwa bikira au la.
Lakini maelezo hayo ni rahisi mno na hayazingatii ushahidi wa kihistoria kikamilifu.
Karibu mwaka 250 KK, yaani miaka 250 kabla ya Yesu kuzaliwa, marabi wa Kiyahudi walitafsiri Maandiko ya Kiebrania kwenda katika lugha ya Kigiriki.
Tafsiri hii ya Kigiriki ya Agano la Kale inajulikana kama Septuajinti (LXX).
Kwa hiyo, tunapaswa kujiuliza:
Je, marabi hawa walitafsiri neno la Isaya 7:14 kuwa “msichana mchanga” au “bikira”?
Ni kweli kwamba neno la Kiebrania הָעַלְמָה (haalmah) linaweza kumaanisha msichana mchanga, na mara nyingine bikira.
Lakini wachache huzungumzia ushahidi wa Septuajinti, ambapo marabi wa Kiyahudi waliitafsiri ‘haalmah’ kuwa παρθένος (parthenos), ambayo ni neno la Kigiriki lenye maana moja tu bikira.
Kwa maneno mengine:
Marabi wakuu wa Kiyahudi, miaka 250 kabla ya Yesu, waliamini kwamba Isaya 7:14 inazungumzia bikira si msichana wa kawaida tu.
Hii inaonyesha kuwa wazo la kuzaliwa kwa Yesu kutoka kwa bikira halikubuniwa na Mathayo, Luka, au Wakristo wa kwanza.
Tayari lilikuwepo katika tafsiri rasmi ya Kiyahudi muda mrefu kabla Yesu hajazaliwa.
Marabi Walijua Maana ya Neno Bikira
Kwa nini marabi wakuu wa Kiyahudi mnamo mwaka 250 KK walithubutu kutafsiri kwa ujasiri unabii wa ajabu wa bikira kuzaa mtoto wa kiume?
Kama unafikiri kwamba walifanya hivyo kwa sababu walikuwa watu wa ushirikina au hawakuwa na elimu, tafakari tena.
Watu wa enzi hizo hasa marabi walikuwa na maarifa ya kawaida ya maisha, na walikuwa wakulima au watu waliokuwa karibu na mazingira ya asili.
Walijua vizuri jinsi uzazi unavyofanyika.
Hata kabla ya Septuajinti, katika nyakati za Ibrahimu, tunasoma kwamba alijua mkewe Sara alipofikia umri wa kukoma hedhi, hivyo haingewezekana apate mtoto tena jambo lililomfanya acheke aliposkia unabii wa kuzaa.
Ni kweli kwamba marabi wa mwaka 250 KK hawakujua sayansi ya kisasa kama kemia au fizikia, lakini walielewa vyema mchakato wa uzazi kwa binadamu na wanyama.
Walijua wazi kwamba bikira hawezi kupata mtoto ni jambo lisilowezekana kwa kawaida.
Lakini hata hivyo, hawakurudi nyuma wakatafsiri Isaya 7:14 kama “msichana mchanga”.
La hasha!
Waliandika kwa ujasiri na kwa uwazi kabisa kwamba “bikira atachukua mimba na atazaa mwana.”
Hii inaonyesha kuwa:
Walikuwa wanatambua kuwa unabii huu ulikuwa wa ajabu lakini waliutafsiri kwa uaminifu kama ulivyo.
Hawakufanya kosa la tafsiri.
Hawakuwa wajinga wa biolojia.
Muktadha wa Mary
Sasa fikiria sehemu ya utimilifu wa hadithi hii. Ingawa haiwezi kuthibitishwa kuwa Mariamu alikuwa bikira, alikuwa katika hali ya kushangaza tu na hatua fupi sana ya maisha ambapo inaweza kubaki swali wazi. Huu ulikuwa wakati wa familia kubwa. Familia zilizo na watoto kumi zilikuwa za kawaida. Kwa kuzingatia hilo, kuna nafasi gani kwamba Yesu angekuwa mtoto mkubwa zaidi? Kwa sababu kama alikuwa na kaka au dada mkubwa basi tungejua kwa hakika kwamba Mariamu hakuwa bikira. Katika siku zetu wakati familia zina watoto 2 hivi ni nafasi 50-50, lakini wakati huo ilikuwa karibu na 1 kati ya nafasi 10. Nafasi ilikuwa 9 kati ya 10 kwamba utimilifu wa bikira ungetupiliwa mbali na ukweli rahisi kwamba Yesu alikuwa na kaka mkubwa lakini (kinyume na uwezekano) hakuwa.
Sasa fikiria kuhusu muda wa ajabu wa kuchumbiwa kwa Mariamu kwenye hili. Ikiwa angekuwa ameolewa hata kwa siku chache, ‘utimilifu’ wa bikira ungeweza kufutwa tena. Kwa upande mwingine, ikiwa bado hajachumbiwa na kugundulika kuwa ni mjamzito asingekuwa na mchumba wa kumlea. Katika utamaduni huo, kama mwanamke mjamzito lakini mseja ingebidi abaki peke yake – ikiwa angeruhusiwa kuishi.
Ni ‘matukio’ haya ya ajabu na yasiyowezekana ambayo hufanya kuzaliwa kwa bikira kusiwezekane kupinga hiyo inanigusa. Sadfa hizi hazitarajiwi, lakini badala yake zinaonyesha hali ya uwiano na wakati kana kwamba Akili ilikuwa inapanga matukio ili kuonyesha mpango na dhamira.
Ushuhuda wa Maandishi ya Marabi
Ikiwa Mariamu angeolewa kabla ya Yesu kuzaliwa au ikiwa Yesu alikuwa na ndugu na dada wakubwa zaidi, basi bila shaka mashahidi Wayahudi wenye uadui wangeonyesha jambo hilo. Badala yake inaonekana kwamba, kwa mara nyingine tena, wanakubaliana na waandishi wa injili juu ya jambo hili. FF Bruce anabainisha hili anapoeleza jinsi Yesu anatajwa katika maandishi ya marabi:
Yesu anatajwa katika fasihi ya marabi kama Yesu ben Pantera au Ben Pandira. Hii inaweza kumaanisha ‘mwana wa panther’. Ufafanuzi unaowezekana zaidi ni kwamba ni upotovu wa parthenos, neno la Kigiriki la ‘bikira’ na liliibuka kutoka kwa marejeleo ya Kikristo kwake kama mwana wa bikira (uk57-58).
Leo, kama wakati wa Yesu, kuna uadui kwa Yesu na madai ya injili. Kisha, kama sasa, kulikuwa na upinzani mkubwa kwake. Lakini tofauti ni kwamba huko nyuma pia kulikuwa na mashahidi, na kama mashahidi wenye uadui hawakukanusha baadhi ya mambo ya msingi ambayo wangeweza kukanusha kwa hakika, ikiwa mambo haya yangetungwa au yalikuwa na makosa.