Musa aliandika vitabu vitano vya kwanza vya Biblia vinavyoeleza talizaliwa taifa la Israeli maelfu ya miaka iliyopita. Utume wa Musa ulikuwa ni kuzaliwa taifa hili ili liwe nuru kwa mataifa jirani. Musa alianza kwa kuwaongoza Waisraeli (au Wayahudi) kutoka utumwani Misri kupitia uokoaji unaojulikana kama Pasaka – ambapo Mungu aliwaweka huru Waisraeli njia iliyoonyesha ukombozi wa wakati ujao kwa wanadamu wote.
Lakini mwito wa Musa haukuwa tu wa kuwaongoza Waisraeli kutoka katika utumwa wa Misri, bali pia kuwaongoza kwenye njia mpya ya kuishi. Kwa hiyo siku hamsini baada ya Pasaka iliyowaokoa Waisraeli, Musa aliwaongoza hadi Mlima Sinai ambapo walipokea sheria.
Kwa hiyo Musa alipokea amri gani? Ingawa Sheria nzima ilikuwa ndefu sana, Musa alipokea kwa mara ya kwanza amri hususa za kiadili zilizoandikwa na Mungu kwenye mbao za mawe, zinazojulikana kuwa Amri kumi. Hawa Kumi waliunda muhtasari wa Sheria – sharti za kimaadili kabla ya nyingine zote. Amri Kumi ni nguvu ya utendaji ya Mungu ya kutushawishi kufanya hivyo tubu. Hili ndilo tunalochunguza katika makala hii.
Amri Kumi
Hapa kuna Amri Kumi kama zilivyoandikwa na Mungu juu ya mawe na kisha kuandikwa na Musa katika kitabu cha Kutoka cha Biblia.
Mungu akanena maneno haya yote akasema,
2 Mimi ni Bwana, Mungu wako, niliyekutoa katika nchi ya Misri, katika nyumba ya utumwa.
Kutoka 20:1-17
3 Usiwe na miungu mingine ila mimi.
4 Usijifanyie sanamu ya kuchonga, wala mfano wa kitu cho chote kilicho juu mbinguni, wala kilicho chini duniani, wala kilicho majini chini ya dunia.
5 Usivisujudie wala kuvitumikia; kwa kuwa mimi, Bwana, Mungu wako, ni Mungu mwenye wivu; nawapatiliza wana maovu ya baba zao, hata kizazi cha tatu na cha nne cha wanichukiao,
6 nami nawarehemu maelfu elfu wanipendao, na kuzishika amri zangu.
7 Usilitaje bure jina la Bwana, Mungu wako, maana Bwana hatamhesabia kuwa hana hatia mtu alitajaye jina lake bure.
8 Ikumbuke siku ya Sabato uitakase.
9 Siku sita fanya kazi, utende mambo yako yote;
10 lakini siku ya saba ni Sabato ya Bwana, Mungu wako, siku hiyo usifanye kazi yo yote, wewe, wala mwana wako, wala binti yako, wala mtumwa wako, wala mjakazi wako, wala mnyama wako wa kufuga, wala mgeni aliye ndani ya malango yako.
11 Maana, kwa siku sita Bwana alifanya mbingu, na nchi, na bahari, na vyote vilivyomo, akastarehe siku ya saba; kwa hiyo Bwana akaibarikia siku ya Sabato akaitakasa.
12 Waheshimu baba yako na mama yako; siku zako zipate kuwa nyingi katika nchi upewayo na Bwana, Mungu wako.
13 Usiue.
14 Usizini.
15 Usiibe.
16 Usimshuhudie jirani yako uongo.
17 Usiitamani nyumba ya jirani yako, usimtamani mke wa jirani yako; wala mtumwa wake, wala mjakazi wake, wala ng’ombe wake, wala punda wake, wala cho chote alicho nacho jirani yako.
Kiwango cha Amri Kumi
Leo sisi wakati mwingine sisi kusahau kwamba hawa walikuwa amri. Hayakuwa mapendekezo. Hayakuwa mapendekezo. Lakini ni kwa kadiri gani tunapaswa kutii amri hizi? Aya ifuatayo inakuja tu kabla ya utoaji wa Amri Kumi
3 Musa akapanda kwa Mungu, na Bwana akamwita toka mlima ule, akisema, Utawaambia nyumba ya Yakobo, na kuwaarifu wana wa Israeli, maneno haya;
5 Sasa basi ikiwa mtaitii sauti yangu kweli kweli, na kulishika agano langu, hapo ndipo mtakapokuwa tunu kwangu kuliko makabila yote ya watu; maana dunia yote pia ni mali yangu,
Kutoka 19: 3, 5
Hii ilitolewa tu baada ya Amri Kumi
7 Huyo Musa alikuwa ni mtu wa miaka themanini umri wake, na Haruni alikuwa ni mtu wa miaka themanini na mitatu, hapo waliponena na Farao.
Kutoka 24:7
Hebu tufikirie hili. Wakati fulani katika mitihani yangu ya shule, mwalimu alitupa maswali mengi (kwa mfano 20) lakini alihitaji baadhi tu ya maswali ya kujibiwa. Tunaweza, kwa mfano, kuchagua maswali yoyote 15 kati ya 20 ya kujibu. Kila mwanafunzi angechagua maswali 15 rahisi kwake kujibu. Kwa njia hii mwalimu alirahisisha mtihani.
Watu wengi huzichukulia Amri Kumi kwa njia sawa. Wanafikiri kwamba Mungu, baada ya kutoa Amri Kumi, alimaanisha, “Jaribu yoyote sita ya chaguo lako kutoka kwa hizi Kumi”. Tunafikiri hivyo kwa sababu sisi huwazia Mungu akiweka sawa ‘matendo yetu mema’ dhidi ya ‘matendo yetu mabaya’. Ikiwa sifa zetu nzuri ni nyingi kuliko au kufuta kutokamilika kwetu Mbaya basi tunatumaini kwamba hii inatosha kupata kibali cha Mungu au kupata pasi ya kwenda mbinguni. Kwa sababu hiyo hiyo wengi wetu hujaribu kupata sifa za kidini kwa shughuli za kidini kama vile kwenda kanisani, msikitini au hekaluni, kusali, kufunga na kutoa fedha kwa maskini. Matendo haya kwa matumaini yanasawazisha nyakati tunazoasi mojawapo ya Amri Kumi.
Hata hivyo, usomaji mnyoofu wa Amri Kumi unaonyesha kwamba haikuwa hivyo. Watu wanapaswa kutii na kushika ALL amri – wakati wote. Ugumu mkubwa wa kutimiza hili umewafanya wengi kuziasi Amri Kumi. Christopher Hitchens anayejulikana sana asiyeamini Mungu alishambulia Amri Kumi kwa sababu hii:
“… halafu zinakuja zile nne maarufu ‘usifanye’ ambazo zinakataza kabisa kuua, uzinzi, wizi na ushuhuda wa uongo. Hatimaye kuna marufuku ya kutamani, kukataza tamaa ya ‘majirani zako’… chattel. … Badala ya kushutumu matendo maovu, kuna laana isiyo ya kawaida iliyotamkwa ya mawazo machafu…. Inadai kisichowezekana…. Mtu anaweza kuzuiliwa kwa lazima kutoka kwa vitendo viovu…, lakini kuwakataza watu wasifikirie ni kupita kiasi…. Ikiwa kweli mungu alitaka watu wasiwe na mawazo kama hayo, angechukua tahadhari zaidi kubuni aina tofauti” Christopher Hitchens. 2007. God is not great: How religion spoils everything. P.99-100
Kwa nini Mungu alitoa Amri Kumi?
Lakini kufikiria kuwa Mungu anaweza kuafiki 50% pamoja na juhudi, au kwamba Mungu alifanya makosa katika kudai yasiyowezekana ni kutoelewa kusudi la Amri Kumi. Amri Kumi zilitolewa ili kutusaidia kutambua tatizo letu.
Hebu tuonyeshe kwa mfano. Tuseme ulianguka chini sana na mkono wako unauma sana – lakini huna uhakika wa uharibifu wa ndani. Je, mfupa katika mkono wako umevunjika au la? Huna uhakika kama itakuwa bora zaidi, au ikiwa unahitaji chuma kwenye mkono wako. Kwa hiyo unachukua X-ray ya mkono wako na picha ya X-ray inaonyesha kwamba, ndiyo kweli, mfupa katika mkono wako umevunjika. Je, X-ray huponya mkono wako? Je, mkono wako ni bora kwa sababu ya X-ray? Hapana, mkono wako bado umevunjika, lakini sasa wewe Kujua kwamba ni kweli kuvunjwa, na kwamba unahitaji kuweka kutupwa juu yake kuponya. X-ray haikutatua tatizo, bali ilifichua tatizo ili upate matibabu yanayofaa.
Amri zinafunua Dhambi
Vivyo hivyo Amri Kumi zilitolewa ili tatizo lililo ndani yetu liweze kufichuliwa – dhambi yetu. Dhambi halisi inamaanisha ‘kukosa’ lengo ya kile ambacho Mungu anatarajia kutoka kwetu kwa jinsi tunavyowatendea wengine, sisi wenyewe na Mungu. Biblia inasema hivyo
2 Toka mbinguni Bwana aliwachungulia wanadamu,
Aone kama yuko mtu mwenye akili,
Amtafutaye Mungu.
3 Wote wamepotoka,
wameoza wote pamoja,
Hakuna atendaye mema,
La! Hata mmoja.
Zaburi 14:2-3
Sote tunayo haya tatizo la ndani la dhambi. Hili ni zito sana hivi kwamba Mungu anasema juu ya ‘matendo yetu mema’ (ambayo tunatumai yatatufuta dhambi zetu).
6 Kwa maana sisi sote tumekuwa kama mtu aliye mchafu,
na matendo yetu yote ya haki yamekuwa kama nguo iliyotiwa unajisi;
sisi sote twanyauka kama jani,
na maovu yetu yatuondoa,
kama upepo uondoavyo.
Isaya 64:6
Sifa zetu za haki katika sherehe za kidini au kusaidia wengine huhesabiwa tu kama ‘matambara machafu’ tunapopimwa dhidi ya dhambi zetu.
Lakini badala ya kutambua tatizo letu tunaelekea ama kujilinganisha na wengine (na hivyo tujipime dhidi ya viwango visivyofaa), kujitahidi zaidi kupata sifa za kidini, au kukata tamaa na kuishi kwa ajili ya kujifurahisha tu. Kwa hiyo Mungu aliweka Amri Kumi ili:
20 kwa sababu hakuna mwenye mwili atakayehesabiwa haki mbele zake kwa matendo ya sheria; kwa maana kutambua dhambi huja kwa njia ya sheria.
Warumi 3:20
Ikiwa tutachunguza maisha yetu na kuona dhambi zetu dhidi ya kiwango cha Amri Kumi ni kama kutazama X-ray ambayo inaonyesha mfupa uliovunjika kwenye mkono wetu. Amri Kumi ‘hazisuluhishi’ tatizo letu, bali hufichua tatizo hilo kwa uwazi ili tukubali dawa ambayo Mungu ametupa. Badala ya kuendelea kujidanganya, Sheria inaturuhusu kujiona kwa usahihi.
Zawadi ya Mungu iliyotolewa kwa toba
Dawa ambayo Mungu ametoa ni zawadi ya msamaha wa dhambi kupitia kifo na ufufuo wa Yesu Kristo – alielezea kikamilifu zaidi hapa. Karama hii ya uzima inatolewa kwetu kwa urahisi ikiwa tunaamini au kuwa na imani katika kazi Yake.
16 hali tukijua ya kuwa mwanadamu hahesabiwi haki kwa matendo ya sheria, bali kwa imani ya Kristo Yesu; sisi tulimwamini Kristo Yesu ili tuhesabiwe haki kwa imani ya Kristo, wala si kwa matendo ya sheria; maana kwa matendo ya sheria hakuna mwenye mwili atakayehesabiwa haki.
Wagalatia 2:16
Kamabraham alihesabiwa haki mbele za Mungu sisi pia tunaweza kupewa haki. Lakini inahitaji sisi tubu. Kutubu kunamaanisha ‘kubadili nia zetu’ ikihusisha kugeuka mbali na dhambi na kumgeukia Mungu na Karama Anayotoa. Kama Biblia inavyoeleza:
19 Tubuni basi, mrejee, ili dhambi zenu zifutwe, zipate kuja nyakati za kuburudishwa kwa kuwako kwake Bwana;
Matendo ya Mitume 3:19
Ahadi kwa ajili yako na mimi ni kwamba ikiwa tutatubu, na kumgeukia Mungu, kwamba dhambi zetu hazitahesabiwa dhidi yetu na tutapokea Uzima.
Pamoja na Pasaka ile ya kwanza na mtihani wa Ibrahimu ambao ulidhihirisha sahihi ya Mungu katika mpango wake kwa ajili yetu, siku mahususi ambapo Amri Kumi zilitolewa kwa Musa pia inaashiria ujio wa Roho wa Mungu kukaa ndani yetu – kutupa uwezo wa kumfuata Mungu. kwa namna ambayo sisi wenyewe hatuwezi kufanya.