Vitabu vya Wamakabayo, vinavyopatikana katika Apokrifa, inasimulia kwa uwazi vita vilivyoanzishwa na familia ya Wamakabayo (Wamakabayo) dhidi ya Waselukasi wa Kigiriki ambao walikuwa wakijaribu kulazimisha dini ya kipagani ya Kigiriki juu ya Wayahudi wa Yerusalemu mwaka wa 168 KK. Habari nyingi za kihistoria za vita hivi zinatoka katika Kitabu cha Kwanza cha Wamakabayo (1 Makabayo), ambayo inaeleza jinsi Maliki wa Seleucid, Antiochus IV Epiphanes, alivyochochea uasi wa Yudea.
Mwaka 168 KK Antioko wa Nne aliingia Yerusalemu kwa nguvu, akaua maelfu ya Wayahudi, na kulinajisi Hekalu kwa kuchanganya desturi za kidini za kipagani na ibada ya Hekalu. iliyotolewa na Musa. Antioko wa Nne aliwalazimisha Wayahudi pia kufuata mazoea ya kipagani kwa kutoa dhabihu na kula nguruwe, kudharau Sabato, na kukataza tohara.
Matthias Maccabees, Kuhani Myahudi, na wanawe watano waliasi dhidi ya Antioko wa Nne, wakakubali kampeni ya vita vya msituni yenye mafanikio. Baada ya Mathias kufa, mmoja wa wanawe, Yuda (The Hammer) Makabayo aliongoza vita. Yuda alifanikiwa sana kwa mipango mizuri ya kijeshi, ushujaa na uhodari katika vita vya kimwili. Hatimaye aliwalazimisha Waseleuci warudi nyuma na eneo lililozunguka Yerusalemu likajitegemea kwa muda mfupi na nasaba ya Hasmonean hadi Warumi walipochukua udhibiti. Sikukuu ya Wayahudi Hanukkah leo inaadhimisha ushindi wa kurudi na kutakaswa kwa hekalu la Kiyahudi kutokana na unajisi wa Antioko wa Nne.
Wayahudi wenye bidii wakienda vitani kwa ajili ya Hekalu
Imani za kidini kuhusu Hekalu, zenye nguvu za kutosha kwenda vitani, zimekuwa sehemu ya urithi wa Kiyahudi kwa miaka 3000. Mfalme Daudi na warithi wake, Josephus, Bar Kochba wote ni watu mashuhuri wa kihistoria wa Kiyahudi waliopigana vita ili kuhifadhi usafi wa Hekalu la Kiyahudi na ibada yake. Bado leo, Wayahudi wengi wana bidii hadi kuhatarisha migogoro na vita, ili kuomba kwenye Mlima wa Hekalu.
Kama Wamakabayo, Yesu pia alikuwa na bidii sana kwa Hekalu na ibada yake. Alikuwa na bidii ya kutosha pia kwenda vitani juu yake. Hata hivyo, jinsi alivyoshiriki katika vita vyake, na ni nani alipigana, ilikuwa tofauti sana na Wamakabayo. Tumekuwa akimtazama Yesu kupitia lenzi yake ya Kiyahudi na tunaangalia hapa vita hivi na mpinzani wake. Baadaye tunaona jinsi Hekalu lilivyojihusisha na pambano hili.
Kuingia kwa Ushindi
Yesu alikuwa nayo alifunua utume wake kwa kumfufua Lazaro na sasa alikuwa katika safari yake ya kwenda Yerusalemu. Njia ambayo angefika ilikuwa imetabiriwa mamia ya miaka kabla. Injili inaeleza:
12 Kesho yake watu wengi waliokuja mjini kwa sikukuu waka pata habari kuwa Yesu angekuja Yerusalemu. 13 Basi wakachukua matawi ya mitende wakatoka kwenda kumpokea, huku wakiimba,
“Hosana!
Amebarikiwa anayekuja kwa jina la Bwana!
Mungu ambar iki Mfalme wa Israeli!”
14 Yesu akampata mwanapunda akampanda, kama ilivyoandikwa katika Maandiko,
15 “Usiogope, wewe mwenyeji wa Sioni.
Tazama, mfalme wako anakuja,
amepanda mwanapunda!”
16 Wanafunzi wa Yesu hawakuelewa mambo haya wakati huo, lakini Yesu alipofufuka kwa utukufu walikumbuka kuwa mambo haya yalikuwa yametajwa katika Maandiko; na kwamba waliyatekeleza kwa ajili yake.
17 Wale waliokuwepo wakati Yesu alipomwita Lazaro kutoka kaburini na kumfufua, baadaye waliwasimulia wengine yaliy otokea. 18 Ndio sababu watu wengi walitoka kwenda kumpokea, kwa kuwa walikuwa wamesikia kwamba alikuwa ametenda muujiza huu. 19 Mafarisayo walipoona haya wakaambiana, “Mnaona? Hakuna tun aloweza kufanya; ulimwengu wote unamfuata!”
Yohana 12:12-19
Kuingia kwa Yesu – kulingana na Daudi
Kuanzia na Daudi, wafalme wa kale wa Israeli wangepanda kila mwaka farasi wao wa kifalme na kuongoza msafara kuingia Yerusalemu. Vivyo hivyo, Yesu aliigiza tena mapokeo haya alipoingia Yerusalemu akiwa amepanda punda siku ambayo sasa inajulikana kama Jumapili ya Palm. Watu waliimba wimbo uleule kutoka katika Zaburi kwa ajili ya Yesu kama walivyomfanyia Daudi:
25 Ee Bwana, utuokoe, twakusihi;
Ee Bwana, utufanikishe, twakusihi.
26 Na abarikiwe yeye ajaye kwa jina la Bwana;
Tumewabarikia toka nyumbani mwa Bwana.
27 Bwana ndiye aliye Mungu,
Naye ndiye aliyetupa nuru.
Ifungeni dhabihu kwa kamba
Pembeni mwa madhabahu.
Zaburi 118:25-27
Watu waliimba wimbo huu wa kale ulioandikwa kwa ajili ya Wafalme kwa sababu walijua Yesu alikuwa amemfufua Lazaro, na hivyo wakasisimka kwa kuwasili kwake Yerusalemu. Neno walilopaza sauti, ‘Hosana’ lilimaanisha ‘kuokoa’ – kama vile Zaburi 118:25 ilivyokuwa imeandikwa zamani sana. Lakini alikuwa anaenda ‘kuwaokoa’ kutoka kwa nini? Nabii Zekaria anatuambia.
Kuingia Kulitabiriwa na Zekaria
Ingawa Yesu aliigiza tena yale ambayo wafalme wa zamani walikuwa wamefanya mamia ya miaka mapema, alifanya hivyo kwa njia tofauti. Zekaria, ambaye alikuwa na alitabiri jina la Kristo ajaye, pia alikuwa ametabiri kwamba Kristo angeingia Yerusalemu akiwa amepanda punda.
Injili ya Yohana ilinukuu sehemu ya unabii huo hapo juu (imepigiwa mstari). Unabii kamili wa Zekaria uko hapa:
9 Furahi sana, Ee binti Sayuni;
Piga kelele, Ee binti Yerusalemu;
Tazama, mfalme wako anakuja kwako;
Ni mwenye haki, naye ana wokovu;
Ni mnyenyekevu, amepanda punda,
Naam, mwana-punda, mtoto wa punda.
10 Na gari la vita nitaliondoa liwe mbali na Efraimu,
na farasi awe mbali na Yerusalemu,
na upinde wa vita utaondolewa mbali;
naye atawahubiri mataifa yote habari za amani;
na mamlaka yake yatakuwa toka bahari hata bahari,
na toka Mto hata miisho ya dunia.
11 Na kwa habari zako wewe, kwa sababu ya damu ya agano lako,
nimewatoa wafungwa wako katika shimo lile lisilo na maji.
Zekaria 9:9-11
Mfalme Ajaye atapigana … nani?
Mfalme huyu aliyetabiriwa na Zekaria angekuwa tofauti na wafalme wengine wote. Hangekuwa Mfalme kwa kutumia ‘magari’, ‘farasi wa vita’ na ‘upinde wa vita’. Kwa hakika, Mfalme huyu angeondoa silaha hizo na badala yake ‘angetangaza amani kwa mataifa’. Walakini, Mfalme huyu bado angelazimika kujitahidi kumshinda adui. Angelazimika kupigana vita hadi kufa.
Adui wa Mwisho – Kifo Chenyewe
Tunapozungumzia kuokoa watu kutoka kwenye kifo tunamaanisha kuokoa mtu ili kifo kichelewe. Tunaweza, kwa mfano, kumuokoa mtu anayezama, au kutoa dawa ambayo inaokoa maisha ya mtu. ‘Kuokoa’ huku kunaahirisha kifo tu kwa sababu mtu ambaye ameokoka atakufa baadaye. Lakini Zekaria hakuwa akitoa unabii juu ya kuwaokoa watu ‘na kifo’ bali juu ya kuwaokoa wale waliofungwa kwa kifo – wale ambao tayari wamekufa. Mfalme huyu aliyetabiriwa na Zekaria kuja juu ya punda angekabili na kushinda kifo yenyewe– kuwaachilia wafungwa wake. Hili lingehitaji mapambano makubwa sana.
Kwa hiyo, ni silaha gani ambayo Mfalme angetumia katika mapambano haya dhidi ya kifo? Zekaria aliandika kwamba Mfalme huyu angechukua tu “damu ya agano langu pamoja nanyi” kwenye vita vyake ‘shimoni’. Hivyo, damu yake mwenyewe ingekuwa silaha ambayo Yeye angekabiliana nayo na kifo.
Kwa kuingia Yerusalemu akiwa juu ya punda Yesu alijitangaza kuwa Mfalme huyu – Kristo.
Kwa nini Yesu analia kwa huzuni
Yesu alipoingia Yerusalemu Jumapili ya Palm (pia inajulikana kama Kuingia kwa Ushindi) viongozi wa kidini walimpinga. Injili ya Luka inaeleza jibu la Yesu kwa upinzani wao.
41 Alipokaribia Yerusalemu, akauona mji, aliulilia, 42 akasema, “Laiti ungalijua leo jinsi ya kupata amani! Lakini sasa huoni! 43 Kuna siku ambapo maadui zako watakuzungushia ukuta na kukuzingira na kukushambulia kutoka kila upande. 44 Watakutupa chini wewe na wanao ndani ya kuta zako na hawataacha hata jiwe moja juu ya jingine. Hii ni kwa sababu hukutaka kutambua wakati
Luka 19:41–44
Yesu alisema waziwazi kwamba viongozi walipaswa ‘kutambua wakati ya kuja kwa Mungu ‘siku hii’. Alimaanisha nini? Walikuwa wamekosa nini?
Mitume walikuwa wameibashiri ‘Siku’
Karne nyingi kabla, nabii Danieli alikuwa ametabiri kwamba Kristo angekuja miaka 483 baada ya amri ya kujenga upya Yerusalemu. Tulikuwa tumehesabu mwaka uliotarajiwa wa Danieli kuwa 33 CE– mwaka ambao Yesu aliingia Yerusalemu juu ya punda. Kutabiri mwaka wa kuingia, mamia ya miaka kabla ya kutokea, ni ya kushangaza. Lakini wakati unaweza kuhesabiwa kwa siku. (Tafadhali pitia hapa kwanza tunapojenga juu yake).
Urefu wa Muda
Nabii Danieli alikuwa ametabiri miaka 483 kwa kutumia mwaka wa siku 360 kabla ya kufunuliwa kwa Kristo. Kwa hivyo, idadi ya siku ni:
Miaka 483 * siku 360 / mwaka = 173 880 siku
Lakini kwa mujibu wa kalenda ya kisasa ya kimataifa yenye siku 365.2422/mwaka hii ni miaka 476 yenye siku 25 za ziada. (173 880/365.24219879 = 476 salio 25)
Hesabu Kuanza
Amri ya kurejesha Yerusalemu ambayo ilianza siku hii ya kuhesabu ilikuwa lini? Ilitolewa:
Katika mwezi wa Nisani, mwaka wa ishirini wa mfalme Artashasta…
Ikawa katika mwezi wa Nisani, mwaka wa ishirini wa mfalme Artashasta…
Nehemia 2:1
Nisani 1 ilianza Mwaka Mpya wao, na hivyo kutoa sababu ya Mfalme kuzungumza na Nehemia katika sherehe hiyo. Nisani 1 pia ingetiwa alama na mwezi mpya kwa kuwa miezi yao ilikuwa ya mwandamo. Hesabu za unajimu huweka mwezi mpya wa Nisani 1 kati ya 20thmwaka wa Mfalme Artashasta wa Uajemi saa 10 alasiri mnamo Machi 4, 444 KK katika kalenda yetu ya kisasa.[2].
Hesabu Inaisha…
Kwa hiyo kuongeza miaka 476 ya wakati uliotabiriwa wa Danieli hadi tarehe hii hutuleta kwenye Machi 4, 33 BK. (Hakuna mwaka 0, kalenda ya kisasa inayoanzia 1BCE hadi 1BK kwa mwaka mmoja). Jedwali linatoa muhtasari wa mahesabu.
| Anza mwaka | 444 KK (20th mwaka wa Artashasta) |
| Urefu wa muda | Miaka 476 ya jua |
| Inatarajiwa kuwasili katika Kalenda ya Kisasa | (-444 + 476 + 1) (‘+1’ kwa sababu hakuna 0 CE) = 33 |
| Mwaka unaotarajiwa | 33 WK |
… hadi Siku
Tukijumlisha siku 25 zilizosalia za wakati uliotabiriwa na Danieli hadi Machi 4, 33 BK inatupa Machi 29, 33 BK. Hii imeonyeshwa kwenye jedwali na kuonyeshwa katika kalenda ya matukio hapa chini.
| Anza – Amri Imetolewa | Machi 4, 444 KK |
| Ongeza miaka ya jua (-444+ 476 +1) | Machi 4, 33 CE |
| Ongeza siku 25 zilizobaki | Machi 4 + 25 = Machi 29, 33 CE |
| Machi 29, 33 CE | Jumapili ya Palm Kuingia kwa Yesu Yerusalemu |
Machi 29, 33 CE, ilikuwa Jumapili– Jumapili ya Palm– siku ile ile ambayo Yesu aliingia Yerusalemu juu ya punda, akidai kuwa Kristo.
Kwa kuingia Yerusalemu mnamo Machi 29, 33 WK, akiwa ameketi juu ya punda, Yesu alitimiza unabii wa Zekaria na unabii wa Danieli hadi leo.
Unabii mwingi sana uliotimizwa kwa siku moja unaonyesha ishara ambazo Mungu alitumia kumtambulisha Kristo wake. Lakini baadaye siku hiyohiyo Yesu alitimiza unabii mwingine kutoka kwa Musa. Kwa kufanya hivyo alianzisha matukio ambayo yangesababisha mapambano yake na ‘shimo’ – adui yake kifo. Sisi tazama hii ijayo.
[1]Baadhi ya mifano ya jinsi ‘shimo’ lilimaanisha kifo kwa manabii:
15 Lakini utashushwa mpaka kuzimu;
Mpaka pande za mwisho za shimo.
Isaya 14:15
18 Kwa kuwa kuzimu hakuwezi kukusifu;
mauti haiwezi kukuadhimisha;
Wale washukao shimoni hawawezi kuitarajia kweli yako.
Isaya 38:18
22 Naam, nafsi yake inakaribia shimoni,
Na uhai wake unakaribia waangamizi.
Ayubu 33:22
8 Watakushusha hata shimoni;
nawe utakufa kifo chao waliouawa kati ya bahari.
Ezekieli 28:8
23 ambao makaburi yao yamewekwa pande za shimo zilizo mbali sana, wote jamii wamezunguka kaburi lake; wote pia wameuawa, wameanguka kwa upanga, waliofanya utisho katika nchi yao walio hai.
Ezekieli 32:23
3 Umeniinua nafsi yangu, Ee Bwana, kutoka kuzimu.
Umenihuisha na kunitoa Miongoni mwao washukao shimoni.
Zaburi 30:3
[2]Kwa ubadilishaji kati ya kalenda za kale na za kisasa (kwa mfano, Nisan 1 = Machi 4, 444BC) na hesabu za mwezi mpya wa kale tazama kitabu cha Dk. Harold W. Hoehner, Mambo ya Kronolojia ya Maisha ya Kristo. 1977. 176uk.